تاریخچه بستنی در ایران و جهان

تاریخچه بستنی و نوشیدنی های یخی

بستنی به احتمال زیاد نوع تحول یافته نوشیدنی های یخ زده است. هزاران سال است که آب یخ زده در آسیا به مصرف خوراکی می رسد. مصرف مواد لبنی یخ زده، اولین بار در ادبیات چین باستان دیده شده است که قدمت این منابع به قرن دوازدهم برمی گردد.

در قرن چهارم قبل از میلاد، اسکندر کبیر به نوشیدنی های یخ زده یا به اصطلاح امروز تگری (تگرگی)، علاقه فراوانی داشته و در مدارک باستانی نیز دیده شده که در سال ۶۲ قبل از میلاد، نرون، امپراتور روم گروه هایی را به کوهستان های آپنین (Apennines) می فرستاد تا برایش یخ و برف بیاورند، سپس آن را با شربت، پوره میوه یا عسل مخلوط می کرده و می خورد.

بازرگانان و ماجراجویانی چون مارکوپولو، روش تهیه یخ را از خاور دور به اروپا بردند. در ۱۶۶۰، کافه پروکوپ توسط یک ایتالیایی به نام کولتلی در پاریس افتتاح شد که در آن انواع یخ (طعمدار) و خامه یخ زده یا همان بستنی، تولید و عرضه می شد. بعد از آن، دسرهای یخی راه خود را به آمریکا باز کردند و در سال ۱۷۰۰ میلادی، فرماندار مریلند، از میهمانان خود با بستنی پذیرایی کرد.

اختراع دستگاه بستنی ساز
در سال ۱۸۴۳ میلادی، اولین فریزر دستی چرخشی توسط نانسی جانسون اختراع و ثبت شد. در فاصله سالهای ۱۸۴۸ و ۱۸۷۳، ۶۹ بستنی ساز چرخشی دیگر به ثبت رسید و در سال ۱۸۵۱ اولین واحد صنعتی تولید بستنی توسط جاکوب فیوزل در بالتیمور راه اندازی شد.
یک سال قبل از پایان قرن، آگوست گالین دستگاه هموژنیزه کننده را اختراع کرد که به ایجاد بافت نرم و خاص بستنی بسیار کمک کرد.

شاید می توان گفت تاریخچه تولید بستنی در ایران به حدود ۶۰ سال پیش برگردد

تاریخچه بستنی قیفی
با به وجود آمدن دستگاه های سردکننده مکانیکی، اولین فریزر افقی یک پارچه توسط اچ.اچ میلر ساخته شد که با آن قطعات کوچک بستنی، جداگانه فریز می شدند، اما اولین بستنی قیفی توسط یک مهاجر ایتالیایی به نام ایتالو مارچیونی در نیویورک تهیه شد و او قالب مخصوص بستنی قیفی خود را در ۱۹۰۳ به ثبت رساند و یک سال بعد به طور اتفاقی در نمایشگاه جهانی سنت لوئیس معرفی شد.

در این نمایشگاه، یک تولیدکننده نان شیرین اهل سوریه به نام حموی تعدادی نان شیرین را به شکل مخروط لوله کرد تا همسایه بستنی فروشش بتواند برای توزیع بستنی از آن استفاده کند. این شکل عرضه بستنی تا امروز، یکی از محبوب ترین شیوه ها باقی مانده است. تولید انواع دیگر بستنی از نوع بستنی چوبی، بستنی با رویه میوه و بستنی شکلاتی از سال ۱۹۲۰ آغاز شده است که در آن زمان، پدیده ای نوظهور بود.

تاریخچه تولید بستنی از نوع چوبی، بستنی با رویه میوه و شکلاتی به سال ۱۹۲۰ برمی گردد

تاریخچه بستنی در ایران

در امپراتوری ایران، مردم افشره آب انگور را روی مقداری برف در کاسه‌ای می‌ریختند و آن را به عنوان دسر، مخصوصا هنگام گرمی هوا صرف می‌کرده‌اند. برف یا از زیرزمین‌های سردی به نام یخچال، یا از برف باقیمانده روی کوه‌های اطراف پایتخت تابستانه، هگمتانه، برداشت می‌شده است.
شاید می توان گفت تاریخچه تولید بستنی در ایران به حدود ۶۰ سال پیش برگردد، اما در دهه های ۳۰ و ۴۰ بود که بستنی فروش ها برای خود اسم و رسمی پیدا کردند.
در سالهای اولیه تولید بستنی، شکر و شیر و ثعلب را در استوانه های فلزی که در بشکه های چوبی قرار داشت، می ریختند و اطراف استوانه های فلزی را با نمک و یخ می پوشاندند. یخ و نمک باعث می شد دما به حدود ۲۰ درجه سانتیگراد زیر صفر برسد. بعد از آن، قطعات یخ بسته اطراف استوانه فلزی را جدا می کردند، آن هم توسط پارو، این کار باعث می شد تا تمام محتویات استوانه سفت شود. با این روش، تهیه بستنی حدود هشت ساعت طول می کشید و حدود ۲۰ کیلو بستنی آماده می شد.

تاریخچه ورود دستگاه های بستنی سازی به ایران

اما تاریخچه ورود دستگاه های بستنی سازی به اواخر دهه ۴۰ برمی گردد. آن موقع در کنار بستنی، فالوده هم درست می کردند. فالوده از نشاسته و آب و شکر تهیه می شد. نشاسته را با آب مخلوط می کردند و می پختند، سپس آن را در استوانه ای که پایین آن مشبک بود، می ریختند، زیر استوانه ها آب صفر درجه و زیر صفر می گذاشتند. با عبور محلول نشاسته از استوانه مشبک و ورود آن در آب صفر درجه، رشته های منجمد درست می شد. این رشته را با شکر مخلوط می کردند و فالوده آماده می شد.
برای تهیه یخ هم از برف یخچال های طبیعی توچال استفاده می کردند. در اواخر دهه ۴۰ که دستگاه های بستنی ساز وارد کشور شد، شرکت سازنده این دستگاه های بستنی ساز به هریک از بستنی فروشی های معروف تهران، یک دستگاه هدیه داد، اما در این میان، یکی از بستنی فروشی های بسیار قدیمی به نام اکبر مشدی که هنوز هم قدیمی ترها از آن بسیار یاد می کنند، زیر بار استفاده از این دستگاه ها نرفت.

تاریخچه بستنی سنتی
نوعی بستنی با نام بستنی سنتی یا ایرانی در ایران رواج دارد که دارای طعم زعفران و رنگ زرد می‌باشد. این بستنی همراه با خلال پسته و تکه‌های بزرگ خامه‌است و طرفداران زیادی دارد. اکبر مشتی یکی از اولین کسانی بوده که در ایران بستنی فروشی داشته است. بستنی اکبر مشتی با نوع خارجی آن بسیار متفاوت بود. ایرانی‌ها استفاده از گلاب و زعفران را بر ثابت کننده‌ها ترجیح می‌دادند.

کارگاه بستنی سازی اکبرمشتی
پیش از این بستنی‌های سه رنگ در بسیاری از شهرها رواج داشت که رنگ زرد آن زعفرانی، سفید آن وانیلی و رنگ قهوه‌ای دارچینی بود که توسط استاد بستنی ساز این سه رنگ به هم چسبیده و در ظروف یک بار مصرف فروخته می‌شدند.

جالب است بدانید در ژاپن بستنی با طعم های ماهی شور ژاپنی، کاکتوس، هشت پا، سیب زمینی شیرین، زبان گاو، خرچنگ، بادمجان و جلبک هم تهیه می شود.