یک بذر خوب چه خصوصیاتی باید داشته باشد؟

مقدمه

بذر یکی از نهاده های بسیار مهمی است که نقش برجسته و تعیین کننده ای در افزایش محصول در واحد سطح را به عهده دارد و درصورت رعایت اصول ناظر بر تولید بذر می تواند افزایش محصولی تا میزان ۱۰۰% را نتیجه بخشد. دراین مقاله سعی گردیده مشخصات یک بذر خوب و با کیفیت معرفی گردد.

بذر چیست؟

بذر به بخشی از گیاهان مورد توجه در کشاورزی و باغبانی گفته می‌شود که می‌تواند به تکثیر و تولید مثل آن گیاه منجر شود. در کشاورزی به هر بخش از گیاه که بتواند نسل دیگری از همان گیاه را تولید کند بذر می‌گویند.
بذر تولید شده از روش جنسی تخم گیاه می‌باشد و از روش غیر جنسی از طرق باززایی، ریزم، استولون، سوخ (پیاز) و… می‌باشد.

عدم دقت در تهیه و خرید بذر، کار تولید را با شکست مواجه می کند

هزینه ای که یک کشاورز در طول عملیات کاشت، داشت و برداشت اعم از هزینه کارگر، آب، کود و سم باید بپردازد شاید به صد برابر قیمت بذر برسد، از طرفی چناچه به هر کدام از این عوامل یاد شده توجه کمتری شود تولید محصول به همان اندازه کم توجهی پایین می آید اما عدم دقت در تهیه و خرید بذر شاید به نابودی و یا قابل استفاده نبودن کل محصول تمام شود. اگر بهترین قطعه زمین برای کاشت در نظر گرفته شود و بیشترین مراقبت در داشت و برداشت به عمل آید ولی از بذر با مشخصات خوب استفاده نشود کار تولید با شکست رو به رو می گردد.

مکانیزه شدن کاشت و برداشت محصول با ماشین های برداشت و مسئله مبارزه با آفات و امراض و کم آبی، بنگاه های تولید بذر را برآن داشته است تا بذر های خود را متناسب با خواسته های تکنولوژی جدید بذرهای با مشخصات پا کوتاه، پا بلند، کم محصول پر کیفیت، پر محصول کم کیفیت، مقاوم به امراض و آفات، رنگ ها و مزه های متفاوت تولید کنند و به همین علت بذرهای خوب کمی گران هستند که البته افزایش عملکرد و بالا بودن کیفیت محصول هزینه را جبران می کند.

درشتی بذر یکی از عوامل مرغوبیت بذر شناخته شده است

آزمایش ارزش بذر
اولین نشانه های ارزش بذر از جرم هزار دانه، بو و رنگ در مجموعه بذر مشخص می شود. همچنین بذر باید کاملا رسیده و مواد غذایی لازم را برای جنین همراه داشته باشد. علائم دیگر بذر خوب را می توان از آزمایش های بعدی تعیین کرد. از جمله عوامل مرغوبیت بذر، قوه و قدرت نامیه بذر می باشد که عبارت است از درصد بذرهایی که جوانه زده و سبز می شود. قدرت نامیه و سرعت جوانه زنی بذر را می توان با شمارش درصد بذر های سبز شده در یک مدت زمان معین مثلا ۱۰ تا ۱۵ روز تعیین کرد. تعیین قوه نامیه بسیارساده است و با وسایلی مثل پارچه مرطوب، کاغذ خشک کن و غیره تعداد معینی مثلا ۱۰ یا ۱۰۰ عدد بذر را در دمای اتاق سبز می کنند و درصد آن را تعیین می نمایند.

قوه نامیه بذر بستگی به عوامل زیر دارد:

– وزن هزار دانه ( درشتی یا ریزی بذر)
اغلب مشاهده می شود که بذرهای ریز و ضعیف در مجموعه ای از بذر مشخص، دارای قوه نامیه کمتری است و بوته های ضعیف محصول کمتری تولید می کند. بنابراین درشتی بذر یکی از عوامل مرغوبیت بذر شناخته شده است و در آزمایشگاه با شمارش هزار دانه از بذر و وزن کردن آن درشتی بذر را مشخص می کنند.

– سن بذر
رابطه سن بذر با قوه نامیه به این صورت است که هر قدر فاصله زمان برداشت تا افشاندن همان بذر بیشتر باشد، مسلما قوه نامیه بذر کمتر خواهد بود. البته اگر بذری در شرایط آب و هوایی مساعد تولید شده باشد و آلوده به آفات و امراض نباشد و در شرایط انبار مناسب یعنی در محیط سرد و خشک نیز نگهداری شده باشد می تواند بر حسب نوع بذر، مدت زمانی از ۱ تا ۸ سال قوه نامیه خود را حفظ کند.

– خلوص بذر
بذر مرغوب و با کیفیت باید تمیز و عاری از مواد خارجی باشد. معمولا همراه با بذر مواد خارجی از قبیل: کاه، شن، بذر علف های هرز و بذر گونه های دیگر یافت می شود که این مقدار نباید بیش از حد استاندارد باشد.

– خلوص ژنتیکی بذر
بسیاری از سبزی ها به راحتی با انواع نامرغوب و یا خودرو تلقیح می شوند و خاصیت و مرغوبیت خود را از دست می دهند.

– سلامت بذر
سالم و مقاوم بودن بذر یکی دیگر از مشخصات بذر مرغوب است و باید از بذرهای مقاوم و ضدعفونی شده برای افشاندن استفاده کرد. رنگ، در صد رطوبت، بو و درخشندگی بذر از عوامل دیگری هستند که می توان به کمک آن ها بذر مرغوب را تشخیص داد.

بذر مرغوب و با کیفیت باید تمیز و عاری از مواد خارجی باشد

توصیه های لازم برای تهیه بذر مرغوب و با کیفیت
۱- دیده شده است که هنگام کنترل مزرعه، درصورت وجود علف هرز، برخورد جدی با پیمانکار به عمل نمی آید و عنوان می کنند که هنگام برداشت، علفهای هرز برداشت نخواهدشد و یا به بهانه کنترل نهایی بذور برداشت شده توسط اداره کنترل و گواهی بذر جدیتی در پاک نمودن مزرعه به عمل نمی آید که این ریسک به زیان روند تولید بذر منتهی می گردد.

۲- پس از صدور گواهی مزرعه عملیات برداشت نیز تحت نظارت مستقیم قرارگیرد تا با استفاده از ابزار و ماشین های نامناسب از جمله کمباینهای گندم بذر نامرغوب تهیه نشود.

۳- پس از خرمن کوبی و تأیید نهایی بذر از سوی مرکز کنترل و گواهی بذر، بلافاصله بذور به انبارهاحمل و در شرایط مناسبی انبار گردد.
۴- کوشش شود تا با ایجاد انگیزه های مادی و ایجاد جاذبه اقتصادی و آموزش پیمانکاران رضایت و مهارت آنها برای تولید بذر فراهم گردد.