شهر تاریخی لالی

لالی شهری است در شمال شرقی استان خوزستان. این شهر در شهرستان لالی قرار گرفته و در سال ۱۳۸۵، تعداد ۳۸۰۰۰نفر جمعیت داشته‌است مردم لالی از طایفه‌های دورکی، اندکی، بابادی، بهداروند شاخهٔ هفت‌لنگ قوم بختیاری هستند.

بخش لالی از دیرباز زیستگاه بشر بوده و در سده های اخیر، به عنوان منطقه گرمسیری و قشلاقی بختیاری های کوچ رو، بویژه شاخه های ۷ لنگ بختیاری، اعتبار و ارزش بیشتر یافته است.
در توصیف اهمیت تاریخی این منطقه، برای نمونه می توان گفت که قدیمی ترین آثار سکونت انسان در نجد ایران در غار «پبده» در شمال لالی کشف شده است یا این که لالی بخشی از اولین حوزه شناخته شده نفت در ایران به شمار می آید و از این رو، در دهه ۳۰ یکی ازحوزه های فعال استخراج نفت بوده است.
هنگامی که در اطراف منطقه مستعد «لالی» حوزه های نفتی کشف شد، صنعتی شدن، شکوه و رونق آن را فزونی بخشید ولالی به اوج بالندگی رسید و نام و آوازه اش جهانگیر شد.
لالی در فروردین ۸۲ به عنوان شهرستان مستقل از پیکره شهرستان مسجد سلیمان جدا شد و فرمانداری لالی در آذر ماه همان سال کار خود را آغاز کرد. لالی دارای دو بخش مرکزی و هتی، چهار دهستان سادات، دشت لالی، جاستون شه و هتی و ۲۸۵ روستای مسکونی است و جمعیت این شهرستان بر اساس آخرین برآوردها نزدیک به ۹۰ هزار نفر برآورد شده است که ۵۰ درصدشان عشایر، ۳۰ درصد روستایی و ۲۰ درصد شهری هستند.
شهرستان لالی که ۱۴۰۰ کیلومتر مربع وسعت دارد و در شمال استان خوزستان است، در شرق و شمال شرقی به بخش اندیکا و در جنوب و جنوب شرقی به بخش مرکزی شهرستان مسجدسلیمان محدود می شود و نیز ازشمال غرب با بخش سردشت و دزفول و از غرب با شهرستان گتوند همسایه است.
لالی پیشینه تاریخی کهن دارد؛ چنان که حدود ۶۰ سال قبل پروفسور گریشمن، باستان شناس فرانسوی، قدیمی ترین آثار سکونت انسان در فلات ایران را در غاری در شمال لالی به نام غار «پبده» کشف کرد. گریشمن معتقد بود که ۱۵ هزار سال پیش مردمانی که در غار پبده می زیسته ، اجداد بختیاری ها بوده اند. پس دور از انتظار نیست که لالی در دوران های تاریخی مختلف از کانون های زندگی در ایران بوده باشد؛ زیرا، اکنون آثار ارزشمندی از دوره های مختلف زندگی بشر در لالی برجا مانده که نشان دهنده زیست و تمدن در منطقه است. آثار پل های بسته شده بر رودخانه ها، بقایای قلعه های ساخته شده بر فراز کوه ها و دشت ها، نقش برجسته های صخره ها وکوه ها، آثار شهرهای باستانی ایرانشهر، چال شهرو بنوار در شهرستان لالی، وجود بقاع متبرکه امامزادگان مورد احترام مردم، همه از رونق لالی در ادوار گذشته حکایت دارد.
۹۹ درصد از مردم لالی از تیره های مختلف طوایف دورکی، بابادی و بهداروند، وابسته به شاخه «هفت لنگ» ایل بختیاری اند و حدود ۴۵ درصد آنها از تیره های مختلف بابادی، ۴۰ درصد از تیره «اسیوند دورکی» و ۱۴ درصد از تیره های مختلف هاروند هستند و مناسبات و روابط ایلی – عشایری در میان آنها پررنگ است.
بیشتر این مردمان کشاورز و دامدار هستند و از این راه امرار معاش می کنند.
بختیاری ها که با درایت روان شاد علیقلی خان سردار اسعد موجبات پیروزی انقلاب مشروطه را فراهم آوردند، از اولین اقوام ایرانی هستند، که خطر حکومت پهلوی را احساس و درک کردند. بنابراین، از اولین مخالفان رژیم پهلوی بودند و تاوان سنگینی برای این مخالفت ها پرداختند که سابقه مخالفت ها و مبارزات آنها در تاریخ ثبت شده است.
مردم لالی به عنوان بخشی از قوم دیرپای بختیاری، همواره و در هر زمان به مخالفت با رژیم پهلوی پرداخته، چنان که زد و خوردهای بسیار بین آنها و نیروهای دولتی رضاخان و اوایل حکومت محمدرضا شاه رخ داد. برای نمونه، سندی در دست است که نشان می دهد نیروی هوایی حکومت پهلوی در سال ۱۳۲۹ ساکنین منطقه آرپناه را که یکی از مناطق عشایری بخش هتی در شهرستان لالی است، تهدید به بمباران کرده بود که دست از مبارزه با حکومت پهلوی و کمک به نیروهای شادروان ابوالقاسم خان بختیار بکشند.
از سوی دیگر، چون لالی بخشی از اولین حوزه شناخته شده نفت در ایران به شمار می آید، ساکنانش چون دیگر ایرانیان آرزومند رهایی از استثمار استعماگران بوده اند و از آنجا که لالی در دهه ۳۰ یکی از حوزه های فعال استخراج نفت بود، مردمانش در مبارزات ملی شدن صنعت نفت حضوری فعال داشتند و در دوره بعد از کودتا، جوانان لالی در مخالفت با حکومت وقت به مبارزه پراختند.