چرا سفر به مریخ بی بازگشت است؟

سفر برای همه ما، مفهومی مشترک دارد. جا به جایی برای مدتی کوتاه و یا طولانی و سپس بازگشت به خانه. اما هنگامی که از سفر بی بازگشت صحبت می کنیم، همه چیز کاملاً تغییر می کند. خصوصاً اگر این سفر، سفر به ناشناخته ها، یعنی مریخ باشد.

سازمانی به نام مارس (مریخ)، پروژه ای به نام مارس را آغاز کرده است. هدف این پروژه استقرار بشر بر روی سیاره مریخ است. این شرکت در نظر دارد تا یک ماجراجویی چندین ساله بر روی مریخ را آغاز نماید و لحظه به لحظه این ماجراجویی را لز طریق نمایش برنامه تلویزیونی با مردم سراسر جهان به اشتراک بگذارد. ثبت نام از متقاضیان حضور در این ماجراجویی بی بازگشت آغاز شده است و هرکس با هر شرایطی می تواند متقاضی حضور در این سفر باشد ولی باید بالای ۱۸ سال سن داشته باشد. شاید جالب باشد که بدانید، هفت ایرانی هم برای شرکت در این سفر، داوطلب شده اند.

انتخاب داوطلبان از طریق یک برنامه تلویزیونی صورت خواهد گرفت و شرکت مارس وان مدعی شده است که تاکنون بیش از هزاران داوطلب از سراسر جهان در این چالش ثبت نام نموده اند.

اما جزییات این سفر بی بازگشت چیست؟ چرا مریخ را انتخاب کرده اند؟ و سوالات بسیاری که ممکن است در ذهن شما پدید آمده باشد. اگر به دنبال پاسخ سوالات خود هستید با ادامه متن همراه ما باشید.

چرا سیاره مریخ؟

دلیل انتخاب مریخ آن است که پس از زمین، قابل سکونت‌ترین سیاره در منظومه شمسی محسوب می‌شود. خاک این سیاره حاوی آب است و هوای نسبتا مناسبی دارد؛ نور کافی خورشید امکان استفاده از پنل‌های خورشیدی را فراهم و لایه نازک جو نیز یک لایه محافظ در برابر پرتوهای کیهانی و نور خورشید ایجاد می‌کند. ریتم شبانه‌روز آن نیز شباهت زیادی به زمین دارد و هر روز در این سیاره ۲۴ ساعت و ۳۹ دقیقه و ۳۵ ثانیه است. مهلت ارسال درخواست‌ها برای سفر بدون بازگشت به مریخ تا آگوست ۲۰۱۳ بود، بهره هوشی مناسب و سلامت کامل جسمی و روحی را از جمله شروط اصلی برای ثبت نام اولیه در این طرح عنوان کرده بودند. هدف نهایی در این طرح، انتخاب ۲۴ تا ۴۰ فضانورد دوره دیده است که پس از هفت سال تمرین و آماده‌سازی، در گروه‌های چهارنفری هر دو سال یک بار راهی سیاره سرخ می‌شوند.

افرادی که در فهرست نهایی ساکنان آینده مریخ قرار می‌گیرند، اطمینان دارند که هرگز به زمین بازنخواهند گشت؛ در این شرایط مریخ به سکونتگاه همیشگی و محل زندگی، کار و مرگ آنها تبدیل می‌شود. سفر به مریخ حدود هفت ماه به طول می‌انجامد.

این گروه در مدت حضور در تمرینات روی زمین و زندگی بر سطح سیاره سرخ در استخدام شرکت MarsOne خواهند بود. نخستین تجهیزات مورد نیاز برای احداث کلونی طی سال‌های ۲۰۱۶ تا ۲۰۲۱ میلادی به مریخ ارسال خواهد شد و در سال ۲۰۱۸ نیز یک مریخ‌نورد برای انجام تحقیقات تکمیلی راهی سیاره سرخ می‌شود.

«لانس دورپ» بنیانگذار شرکت MarsOne درباره این طرح گفت: نخستین گروه مسافران در سال ۲۰۲۳ راهی مریخ خواهند شد و باقی عمر خود را در کلونی‌های احداث شده روی سیاره سرخ سپری خواهند کرد. نوربرت کرافت از محققان سابق ناسا و مدیر پزشکی پروژه نیز اصلی‌ترین چالش پیش رو برای عملی شدن این طرح را نحوه تعامل و همکاری اعضا در طول سفر بسیار طولانی از زمین تا مریخ و پس از آن زندگی تا آخر عمر بر سطح سیاره سرخ عنوان می‌کند. دکتر جرارد هوفت، برنده جایزه نوبل و برایان انکه، مفسر موسسه تحقیقاتی ساوث وست، از مشاوران برجسته این پروژه هستند.

۲۴ نفر نهایی چه کسانی هستند؟

این سازمان هلندی از میان بیش از ۲۰۰هزار متقاضی سفر به مریخ در مرحله ‌اول ۱۰۵۸ نفر را انتخاب کرده است. متقاضیان از ۱۴۰ کشور جهان برای پرواز به مریخ داوطلب شده بودند. سازمان «مارس یک» پنجشنبه ۲ ژانویه ۲۰۱۴ (۱۲ دی ۱۳۹۲) اعلام کرد که در مراحل بعدی، در یک مسابقه تلویزیونی ۲۴ نفر نهایی انتخاب خواهند شد. سازمان «مارس یک» به باس لانسدورپ، مبتکر برنامه‌های تلویزیونی تعلق دارد. ظاهرا او قصد دارد از سال ۲۰۲۵ میلادی در مجموع، شش گروه چهار نفره را به سیاره‌ سرخ بفرستد.

قرار است مسافران در مریخ اردویی بسازند و ‌پرواز بازگشتی نیز در برنامه نیست. داوطلبان باید حداقل ۱۸ ساله باشند. سازمان «مارس یک» از شرکت‌کنندگان انتظار دارد علاوه بر سلامتی از توانایی بالا در روابط اجتماعی برخوردار و بر زبان انگلیسی مسلط باشند.

مسافران مریخ با چه چالش هایی رو به رو هستند؟

در سفر‌های فضاییِ بسیار طولانی، فضانوردان با چه چالش‌های روحی و جسمی روبرو خواهند بود؟ مارک جربلوم مدرس روان‌پزشکی در دانشگاه ملبورن و عضو کمیته پزشکی حیات در فضا، در پاسخ به این پرسش، ۶ معضل مرتبط با سلامتی برای چنین مسافرانی را مشخص کرده است.

۱. ناخوشی فضایی

در روی زمین چیزی شبیه به یک ژیروسکوپ کوچک در مغزتان به شما آگاهی کاملی از حرکتتان در فضا می‌دهد. همین آگاهی است که در زمان چرخاندن سر، شتاب گرفتن و یا تغییر مکان، حتی اگر چشمانتان بسته باشد، شما را از این تغییرات آگاه می‌کند و البته خبری از آن درفضا نیست. جربلوم می‌گوید:” در مکانی با نیروی گرانش صفر چنین حسی کارآیی خود را از دست می‌دهد و در نتیجه‌ی آن فضانورد زمان زیادی را با حالت تهوع می‌گذراند. بسیاری از فضانوردان روز‌های زیادی را به سبب این ناخوشی که بی شباهت به دریازدگی نیست، با حال عمومی بسیار بد می‌گذرانند.

مثال‌های زیادی از ناخوشی فضایی وجود دارد. برای نمونه در سال ۱۹۶۸ وقتی ناسا آپولو ۸ را به فضا فرستاد، فرانک بورمن در راه ماه به سبب همین بیماری آنچنان ناخوش شد که هیئت کنترل در صدد کاهش زمان ماموریت بود.

خوشبختانه همچون دریازدگی، ناخوشی فضایی هم بعد از گذشت زمانی در حدود دو هفته رفع می‌شود و بدن فضانوردان به شرایط عادت می‌کند.

۲. اضطراب روانی

با وجود پیشرفت‌های تکنولوژیکی، سفر‌های فضایی هنوز در ذات خود خطرناک هستند. غوطه‌ور بودن در سلولی مهر و موم شده در حالی‌که زنده ماندن به عملکرد ماشین‌هایی که آب و هوا را تصفیه می‌کنند، بستگی دارد. جربلوم در این‌باره می‌گوید:” ما هنوز دقیقا نمی‌دانیم ماه‌ها زندگی در کپسولی بدون تغییر در حالیکه آن‌طرف پنجره چیزی جز تاریکی مطلق وجود ندارد، با روان انسان چه می‌کند. “

تحقیقات در این زمینه ثابت کرده است در محیط‌های خشن، حفظ سلامت روانی از طریق اعمالی ساده‌تر می‌شود. این اعمال مانند عبادت، مراقبه و البته واقعیت مجازی می‌تواند یکنواختی این سفر را کم‌رنگ کند.

۳. ضعف عضلانی

در ایستگاه بین‌المللی فضایی (ISS) هیچ جاذبه‌ای وجود ندارد و جاذبه مریخ یک سوم کره زمین است. به عقیده جربلوم ماهیچه‌های ما روی زمین آنچنان درگیر مبارزه با این جاذبه هستند که غیبت آن ضعفی سراسری را برای آن‌ها رقم خواهد زد. جربلوم ادامه می‌دهد:” فضانوردان برای حفظ سلامت عضلات و تناسب قلب و عروق هر روز باید ۲ تا ۳ ساعت ورزش کنند. در این شرایط بدون ورزش روزانه، بافت عضلانی قلب کاهش می‌یابد که موضوعی خطرناک و کشنده است. “

بد نیست بدانید شوروی در دوران جنگ سرد، اولین کشوری بود که لباس‌هایی مخصوص برای فضانوردان با فشار داخلی ساخت. این لباس مخصوص با لقب لباس پنگوئن، همواره فشاری مصنوعی به پوست، ماهیچه و استخوان فضانورد وارد می‌کرد که در نتیجه‌ی آن انجام تمام کار‌ها برای او سخت‌تر می‌شد. لباس پنگوئن البته با وجود کارآیی، فاصله زیادی با یک لباس ایده‌آل فضایی داشت.

۴. مشکلات چشمی

در ایستگاه بین‌المللی فضایی، معلق بودن اشیا در فضای کابین‌ها و احتمال برخورد با چشم فضانوردان همواره یک خطر بالقوه برای سلامتی آن‌ها است، اما به عقیده جربلوم نبود جاذبه و درنتیجه عدم حرکت مایعات، خطرِ به مراتب بزرگتری برای سلامت چشم فضانوردان است. جربلوم می‌گوید:” بیشتر آن‌ها در فضا مجبور به استفاده از عینک می‌شوند و بعضی از آن‌ها حتی پس از بازگشت با تغییراتی دائمی در شماره چشمانشان روبرو می‌شوند. “

جربلوم عقیده دارد این تغییر در بینایی و زوال چشم در نتیجه حرکت مایعات چشمی در جهتی مخالف جهت طبیعی‌اش به داخل جمجمه می‌باشد. این موضوع درنهایت تورمی در قسمت پشت چشم‌ها بوجود می‌آورد که شکل لنز‌ها را برای همیشه تغییر می‌دهد. او ادامه می‌دهد:” این تورم ظاهرا باعث ایجاد مشکلاتی برگشت ناپذیر در بینایی می‌شود و ما هنوز در اول راه شناخت آن هستیم. “

۵. سرفه و سرماخوردگی

اگر شما در روی کره زمین به سرماخوردگی دچار شوید، این مشکل با مراجعه به پزشک و استراحت به راحتی قابل رفع است، اما سرماخوردگی در فضا مسئله دیگری است. علاوه بر اشکالات قابل حدس، سیستم ایمنی بدن به خوبیِ زمین در فضا عمل نمی‌کند بنابراین یک سرماخوردگی ساده ممکن است منجر به قرنطینه چند هفته‌ای یک فضانورد شود.

جربلوم می‌گوید: “ما هنوز به درستی نمی‌دانیم چرا باکتری‌ها در فضا خطرناک‌تر می‌شوند. علاوه بر آن اگر شما در ایستگاه فضایی عطسه کنید، قطرات آب دهان شما تا ابد در آن محیط در حرکت خواهد بود. اگر شما در چنین وضعیتی به آنفولانزا دچار شوید احتمالا بقیه را هم بیمار خواهید کرد و این موضوع باتوجه به محدودیت دسترسی به پزشک و البته راه بسیار طولانی تا نزدیک‌ترین بیمارستان، بسیار خطرناک خواهد بود. “

۶. اضطرار‌های پزشکی

خوشبختانه تا به امروز وضعیت اضطراری پزشکی در فضا پیش نیامده است، اما تمام فضانوردان برای مواجهه با چنین وضعیتی آموزش می‌بینند. برای نمونه فضانوردان ایستگاه بین‌المللی فضایی نوعی احیای قلب در شرایط بدون جاذبه را ابداع کرده‌اند. در این حالت فرد احیا کننده با چسباندن پا‌ها به سقف و فشار دادن بیمار به کف کابین، مراحل احیا را انجام می‌دهد.

همه این‌ها درحالیست که در شرایط اورژانسی عملیات نجات از ایستگاه فضایی در عرض یک روز ممکن است؛ اما این زمان برای مسافران مریخ به ۸ ماه افزایش می‌یابد. به عقیده جربلوم به همین دلیل فضانوردانِ حاضر در سفر به مریخ باید آمادگی بیشتری در مواجهه با چنین شرایطی داشته باشند. او ادامه می‌دهد: “در این شرایط تمام کار‌های ساده، مشکل می‌شود.

اعمال ساده‌ای مثل انتقال بیمار به برانکارد، خارج کردن فضانورد از لباس مخصوص و جابجایی او به میز جراحی همه و همه به سختی انجام می‌شود. درصورت انجام درست تمام مراحل، هنوز بیمار باید در حضور یک پزشک، یک گیاه‌شناس و تعدادی دانشمند جراحی شود. در بهترین حالت یک جراح اورتوپد از روی زمین شما را راهنمایی خواهد کرد با این توضیح که این اطلاعات با تاخیری ۲۰ دقیقه‌ای به شما خواهد رسید. “

بنابر همین دلایل دانشمندان تلاش می‌کنند روی زمین، شرایط سفر به مریخ را شبیه‌سازی کنند تا با تجربه مشکلات محتمل در سفر به مریخ، بهترین راه حل را برای این مشکلات بیابند.