راهکارهای عملی برای کنترل کردن خشم

خشم احساسی طبیعی در انسان است که همه افراد آن را به نوعی تجربه می کنند، اما خشم با پرخاشگری تفاوت دارد؛ یعنی خشم یک احساس است، در حالی که پرخاشگری نمود و رفتاری است که بر اثر این احساس بروز می یابد.خشم یک احساس، تجربه‌ی طبیعی و حتی نشانه‌ی سالم بودن انسان است، اما زمانی که از کنترل خارج ‌گردد، تبدیل به یک عامل ویرانگر شده در کار یا روابط اجتماعی ایجاد مشکل می‌کند و به طور کلی بر کیفیت زندگی تاثیر می‌گذارد. پس مهم است که با آن برخورد صحیحی داشته باشیم. آیا آماده برای کنترل خشم خود هستید؟ اینجا ۱۰ راهکار عملی برای کنترل خشم را با شما در میان میگذاریم.

۱ ) قبل از صحبت کردن فکر کنید 

در آن لحظه که کوهی از عصبانیت هستید گفتن جملاتی که به طور قطع بعدا از آن‌ها پشیمان می‌شوید، امری طبیعی است. پس قبل از صحبت کردن به خود زمان داده، افکار خود را جمع‌آوری کنید به بقیه‌ی افراد درگیر نیز این امکان را بدهید.

۲ ) هنگامی که آرام هستید خشم خود را بیان کنید

کنترل خشم – زندگی مشترک

به محض این که آرامش خود را بدست آوردید، ناراحتی‌ و خواسته‌‌های خود را به طور واضح و مستقیم بدون ناراحت کردن دیگران و یا سعی در کنترل آن‌، ابراز کنید.

۳ ) کمی ورزش کنید 

فعالیت فیزیکی می‌تواند موجب کاهش استرس و در پی آن به کنترل خشم منجر شود. اگر احساس خشم می‌کنید، پیاده‌روی کنید، بدوید و یا برای چند لحظه فعالیت‌های فیزیکی لذت بخش انجام دهید.

۴ ) محیط را ترک کنید

بیرون رفتن فقط مخصوص بچه‌ها نیست. در طول روز لحظاتی که مضطرب هستید، از محیط خارج شوید. چند لحظه آرامش به شما کمک می‌کند که شرایط را بهتر مدیریت کنید، بدون این که عصبانی یا خشمگین شوید.

۵ ) راه‌ حل ‌های ممکن را شناسایی کنید

به جای آنکه بر آنچه باعث خشم شما شده متمرکز شوید، دنبال کنترل خشم باشید. آیا اتاق نامرتب کودک، شما را عصبانی می‌کند؟ در را ببندید. آیا همسر شما هر شب برای صرف شام تاخیر دارد؟ زمان آن را به گونه‌ای دیگر برنامه‌ریزی کنید. به خاطر داشته باشید که خشم هر چیزی را بر طرف نمی‌کند و حتی ممکن است آن را بدتر کند.

۶ ) جملات تان را با کلمه “من” شروع کنید

برای جلوگیری از انتقاد یا سرزنش که تنها باعث تنش می‌گردد، برای توضیح دلخوری خود جمله‌هایتان را با کلمه “من” شروع کنید. به عنوان مثال، از “من از این که میز را بدون کمک کردن در جمع‌آوری ظرف‌ها ترک کردید ناراحت شدم” به جای ” هرگز دیگر کاری انجام نمی‌دهم” استفاده کنید.

۷ ) کسی را ناراحت نکنید 

بخشش یک ابزار قدرتمند است. اگر اجازه دهید خشم و دیگر احساسات منفی خارج شوند، احساس مثبت جایگزین آن نمی‌گردد، اما اگر بتوانید فردی که شما را خشمگین کرده ببخشید، ممکن است از رفتار شما یاد بگیرد و رابطه شما را تقویت کند.

۸ ) برای کاهش تنش از طنز استفاده کنید

روشن شدن مسائل می‌تواند باعث تنش گردد. استفاده از طنز به شما کمک می‌کند دید غیرواقعی نسبت به مسائل پیدا کنید. اما از زیاده‌روی اجتناب کنید چون این می‌تواند احساستان را بدتر کند.

۹ ) مهارت ریلکسیشن را تمرین کنید 

تنفس عمیق را تمرین کنید، یک صحنه آرامش بخش را تصور کنید، از یک کلمه یا عبارت آرامش بخش مانند آسمان استفاده کنید. همچنین می‌توانید به موسیقی گوش دهید.

۱۰ ) به دنبال راه‌های درمان باشید

یادگیری کنترل خشم چالشی است که همیشه همه به دنبال حل آن بوده‌اند. پس برای کنترل خشم خود تلاش کنید.

از آنجا که خشم تقریبا کلیه‌ی جوانب زندگی را تحت تاثیر خود قرار می‌دهد، کنترل آن با به کارگیری موارد ذکر شده و یا مشورت گرفتن از یک مشاور توصیه می‌شود.

کارشناسان علوم اجتماعی چند سالی است نسبت به تبعات خشم فروخورده نوجوانان و جوانان در کشورمان هشدار می دهند. به نظر آنها، رفتارهای بیرونی که هر روز دامنه و شدت بیشتری می یابند، تنها قله کوه یخی است که از آب بیرون مانده و اگر هرچه زودتر راه های مهار و تخلیه و کنترل آن را پیدا نکنیم، در آینده ای نزدیک شاهد آتشفشانی در حال فوران از گدازه های خشمی خواهیم بود که نه تنها سلامت روانی عزیزانمان را تهدید می کند، بلکه به امنیت روانی جامعه و به دنبال آن سرمایه اجتماعی مان آسیب های بنیادینی خواهدزد.

بررسی ها نشان می دهند، در جامعه کنونی ما پدیده «خشم پنهان» و «تمایل به خشونت» در دختران بیش از پسران وجود دارد و به شدت نیز در حال افزایش است.

در همین راستا معصومه ابتکار، معاون رییس جمهور در امور زنان و خانواده، روز ۲۰ آبان امسال در نشستی با وزیر بهداشت درباره مسائل مربوط به زنان با اشاره به لزوم توجه به حوزه تعادل روانی و سلامت روان و پیشگیری از خشونت در جامعه کار کنیم. متاسفانه پیمایش ها نشان می دهند تمایل به خشونت در دختران رو به افزایش بوده و لازمه پیشگیری از آن ارائه آموزش های مناسب است.

امیدوارم در بحث مهارت های دوران بلوغ بتوانیم اقدامات درست و موثری انجام دهیم و کارگروهی را در این زمینه ایجاد کنیم.» پیش از آن، عباسعلی باقری، مدیرکل آموزش و پرورش شهر تهران در گفت و گو با ایسنا خشونت خفته در دختران و رفتارهای پرخطر در پسران اعلام نگرانی می کند و می گوید: «متاسفانه یک متولی خانواده که در سطح کشور قوی عمل کند، نداریم.»

وی اضافه می کند: «در این پژوهش ها آمار «رفتارهای پرخطر» در جمعیت دانش آموزان پس را بالا دیدم و در دانش آموزان دختر «خشونت» آمار بالایی داشت. همه اینها زمینه های لازم را فراهم کرده تا برای مقابله با آسیب های اجتماعی اقدامات ریشه ای و اساسی انجام دهیم.» برای این که بدانیم خشم پنهان چیست و چگونه منجر به رفتاری ضداجتماعی به نام پرخاشگری می شود، با دکتر مریم حناساب زاده اصفهانی، متخصص روان شناس بالینی، گفت و گو کرده ایم.

خشم همان پرخاشگری است؟ 

خشم احساسی طبیعی در انسان است که همه افراد آن را به نوعی تجربه می کنند، اما خشم با پرخاشگری تفاوت دارد؛ یعنی خشم یک احساس است، در حالی که پرخاشگری نمود و رفتاری است که بر اثر این احساس بروز می یابد. داشتن خشم به عنوان یک هیجان انسانی اصلا بد و غیرعادی نیست، اما پرخاشگری درواقع نوعی مشکل رفتاری محسوب می شود.

به چه رفتاری پرخاشگرانه می گوییم؟ 

هرگونه رفتاری که با قصد و نیت قبلی بخواهد به فردی آسیب برساند. معمولا انگیزه پرخاشگری ناکامی است. پرخاشگری شکل هایی متنوع دارد؛ یعنی برخلاف تصور خیلی ها که پرخاشگری را تنها رفتار خشونت آمیزی مانند کتک کاری و پرتاب شیء یا فحاشی می دانند، مثلا قهر کردن خود نوعی رفتار پرخاشگرانه ست. رفتارهای دیگری نیز مانند نیش زبان، زیر سال بردن و برچسب زدن وقتی به صورت هدفمند انجام شوند، رفتار پرخاشگرانه محسوب می شود. هدفمندی در تعریف رفتار پرخاشگرانه اصل مهمی است؛ به این معنی که طرف مقابل رفتار پرخاشگرانه از هر نوع را با نیت آسیب رسانی انجام دهد.

درباره قصد و نیت صحبت کردید، در دعواهایی که افراد گاهی کنترل خود را از دست می دهند، رفتار آسیب رسان پرخاشگری تعریف می شود؟

درست است که افراد گاهی کنترل خودشان را از دست می دهند، اما به هر حال با نیت آسیب رساندن دست به رفتار خشونت آمیز می زنند. در این مواقع، درست است که عنصر خودآگاهی و اراده کمرنگ می شود و بیشتر ممکن است به شکل واکنش باشد، ولی فرد پرخاشگر بر کارش اشراف دارد و می داند از طریق این رفتار می تواند امتیاز بگیرد یا آسیب بزند. بنابراین ادعای این که فلان رفتار پرخاشگرانه در کنترل من نبود، پذیرفتنی نیست چون در هر صورت شرط بروز رفتار پرخاشگرانه خارج شدن از حال عادی است.

کنترل را از دست می دهند، دقیقا یعنی چه؟ 

این موضوع در افراد مختلف به درجات و طبقه بندی های مختلف ممکن است اتفاق بیفتد. گاهی فرد می تواند روی رفتار خود کنترل داشته باشد، ولی از پرخاشگری به عنوان یک مکانیسم یا راهکار استفاده می کند تا به اهداف خود برسد؛ مثلا من عصبانی نیستم، اما با فریاد از شوهر یا فرزند خود می خواهم فلان کار را برای من انجام دهند چون می دانم فریاد کشیدن وسیله خوبی برای رسیدن به خواسته هایم است.

پرخاشگری در مورد دخترها ویژگی خاصی دارد؟ 

بحث بر سر همین است که در فرهنگ ما عوامل بازدارنده برای ابراز خشم دختران وجود دارد و نمود خشم در آنها به صورت های دیگری دیده می شود؛ مثلا آمار «خودجرحی»، آسیب رساندن به خود، در دخترها بیشتر از پسرهاست. مثال های زیادی برای خودجرحی وجود دارد؛ مثلا فرد بدون این که واقعا قصد خودکشی داشته باشد، با تیغ به موازات رگ دستش خراش هایی ایجاد می کند، بدون این که با برشی عمیق رگ را ببرد یا با ناخن بدن خود را می تراشد یا رفتاری که بیش از هر رفتار دیگری در فرهنگ ما برای دختران رایج است، قهر است که همان طور که قبلا اشاره کردم، در طبقه بندی رفتارهای پرخاشگرانه قرار دارد.

فرهنگ ما به دختران توصیه می کند، در شرایط نامطلوب متحمل و بردبار باشند. بنا به تعریف دقیق تر، تحمل یعنی بردباری در برابر اتفاقی که بر وفق مراد ما نیست و در آن ناکامی است، اما با توجه به هنجارهای جاری، دختران ما در چنین شرایطی حتی خشم خود را نباید ابراز کنند، در حالی که کمتر می بینیم چنین توصیه ای به پسرها شود، بنابراین به نظر می رسد شدت هیجانی خشم در پسرها بیشتر است، در صورتی که واقعا این طور نیست. پسرها فقط راحت تر می توانند خشم خود را ابراز کنند چون هنجارهای اجتماعی ما اجازه بیشتری برای بروز خشم به پسرها داده است.

خشمی که تخلیه شود، چه کمکی به فرد می کند و چه تفاوتی با خشم پنهان دارد؟ 

خیلی ها دچار این اشتباه می شوند که راه تخلیه خشم تنها رفتار پرخاشگرانه است، اما خشم انرژی ای است که باید رها شود. راه های زیادی برای تخلیه خشم وجود دارد، از جمله آواز خواندن، رقصیدن، ورزش کردن، حضور در ورزشگاه ها و… خشم انرژی سرگردانی است که اگر درون فرد بماند، به او آسیب می زند و وقتی بیرون می آید، به نوعی حل و فصل می شود، فقط باید راه درست تخلیه آن را دانست. روش دیگر این است که همین رفتار خشم آلود بتواند در شرایطی بی خطر امکان بروز پیدا کند؛ مثلا تخلیه خشم می تواند به صورت کوبیدن مشت به بالش یا کیسه بوکس یا پاشیدن آب به دیوار یا حتی پرتاب توپ باشد چون همراه با کارهایی از این نوع، انرژی منفی بدنی تخلیه می شود. فعالیت های ورزشی می توانند بسیاری از هیجانات از جمله خشم را تخلیه کنند.

تفاوت های یبولوژیکی و هورمونی تا چه حد در انباشت و بروز خشم بین دخترها و پسرها تفاوت ایجاد می کند؟ 

هورمون تستوسترون مردانه رابطه نزدیکی با پرخاشگری دارد، ولی وجود تستوسترون بیشتر در مردان به معنای این نیست که مردها الزاما باید پرخاشگرتر باشند، بلکه تنها زمینه مساعدتری برای بروز پرخاشگری در آنها ایجاد می شود؛ مثلا کسی که با داشتن ژن دیابت برای ابتلا به بیماری استعداد بیشتری دارد، با چاقی، کم تحرکی و تغذیه نادرست امکان ابتلا به بیماری در او بالا می رود. صرف وجود برخی مواد شیمیایی در خون دلیل کافی برای بروز پرخاشگری نیست و هورمون های مردانه تنها آمادگی و زمینه بیشتری برای پرخاشگری فراهم می کنند.