نایت ملودی » فرهنگ و هنر » اندیشه و مذهب » اخلاق​گرایی رئیس مذهب شیعه

116e22dad7a1db21e748f79f73c24017

واکاوی و بازبینی اسناد و مکتوبات تاریخی، مذهبی، کلامی و حدیثی مرتبط با سده های نخستین اسلام هویدا می نمایند که تشویق و ترغیب مردمان به رعایت اخلاق الهی از جمله ارکان اصلی گفتمان امام جعفر صادق(ع) بوده است.

این نکته ای است که نه تنها مورد تائید شیعه، بلکه مورد تصدیق تمامی فرق اسلامی است. آنچه آشکار می نماید، امام صادق(ع) با دقتی شایان ستایش و به بهترین نحو اخلاق را چه در گفتار و چه در کردار رعایت می نمودند تا بتوانند الگویی عملی و کاربردی برای پیروان خویش باشند. بایسته یادکرد است، بسیاری از اسلام پژوهان اعم از مسلمان و غیرمسلمان که کندوکاو در تاریخ و فرهنگ اسلام را پیشه خویش کرده اند، نیز دراین باره بسیار نگاشته و شمار افزونی از فضایل اخلاقی امام صادق(ع) را برشمرده اند. نگارنده در این کوتاه جستار بنا بر آن دارد با توجه به فرا رسیدن سالروز ولادت ششمین امام بزرگوار شیعه(ع) به تشریح و تبیین رئوس مختلف گفتمان اخلاقی امام صادق(ع) بپردازد. هرچند بر خردورزان پوشیده نیست که این کوتاه جستار را مجالی برای معرفی همه جنبه های آن فراهم نیست و این مهم خود مثنوی هفتاد من کاغذی می طلبد.

حسن خلق و زندگی: به باور امام صادق(ع) خوش خلقی موجب لذت بخش شدن زندگی می شود و دوری گزیدن افراد و جوامع از حسن خلق موجب می شود زندگی ناگوار جلوه نماید. احادیث بسیاری از آن امام همام به یادگار مانده که موید این نکته است و از آن جمله می توان به حدیث زیر اشاره کرد: «هیچ زندگی ای گواراتر از نیک خویی نیست».

خوش خلقی و درست اندیشی: از منظر امام جعفر صادق(ع) با سه نشانه می توان درستی یا نادرستی اندیشه ای را دریافت: «خوش برخوردی، خوب گوش دادن و نیکو پاسخ گفتن». به دیگر سخن، ایشان میان خلق نیکو و اندیشه درست رابطه ای دوسویه منظور می داشتند. هر آن کس که نیک اندیش تر باشد، خوشخوی تر نیز خواهد بود.

نیک خویی، صفات پیامبران: جعفر بن محمد(ص) در حدیثی به برخی از ویژگی های پیامبران اشاره داشته و یکی از آنها را خوشخویی برشمرده اند: «همانا بردباری، نیکوکاری و خوشخویی از صفات پیامبران است». در حقیقت، از دیدگاه آن امام بزرگوار، هر آن کس که خوش خلق باشد و خود را به زیور سجایای اخلاقی بیاراید واجد یکی از صفات انبیای الهی شده است.

مکارم اخلاقی: امام صادق(ع) برخی از مشخصه ها و نشانه های مکارم اخلاق را نام برده اند. از منظر ایشان آن کس که می خواهد واجد مکارم اخلاقی باشد باید چنین منشی داشته باشد: «گذشت از کسی که به تو ستم نموده است، برقراری رابطه با فردی که با تو قطع رابطه کرده است، بخشش کردن به شخصی که تو را محروم ساخته است و سخن حق بیان داشتن حتی اگر بر ضرر تو باشد». امام ششم(ع) در حدیثی دیگر نیز به برخی از مصداق های مکارم اخلاق اشاره داشته اند و آنها عبارتند از: «یقین، قناعت، بردباری، سپاس، خویشتنداری، خوش برخوردی، سخاوتمندی، غیرت، شجاعت و جوانمردی».

نکته: به باور امام ششم نشانه هایی برای تکامل عقل و خرد در انسان وجود دارد​ از جمله این نشانه ها نیکخویی است و هر آن کس که خوش خلق تر باشد عاقل تر است

خوش اخلاقی، ارزشی الهی: امام ششم(ع) چنان ارزشی برای اخلاق نیک قائل بوده اند که هرکسی را شایسته رسیدن به آن ندانسته و آن را از جمله ویژگی های برگزیدگان خداوند پنداشته و اذعان داشته اند این موهبتی است که از سوی پروردگار به آنها عنایت شده است: «حسن خلق یافت نمی شود مگر در وجود برگزیدگان و دوستان».

اهمیت نیک خویی: اخلاق نیکو در کلام جعفرصادق(ع) واجد چنان جایگاه پرفراز و رفعتی است که به پیروان خود توصیه می کردند در گذر عمر هیچ گاه ادب و اخلاق را واننهید و برای به دست آوردن هر چه بهتر و بیشتر آن بکوشید. حدیث زیر که توسط آن امام همام بیان شده به روشنی نشانگر باور و دیدگاه ایشان است: «اگر از عمرت تنها به اندازه دو روز مهلت داده شده ای، یک روز آن را برای ادب خود اختصاص بده تا برای روز مرگ از آن یاری جویی».

حسن خلق، نشانه کرامت و بزرگواری: در دیدگاه امام صادق(ع) اخلاق نیک از نشانه های بزرگواری است و هر آن کس که نیکخویی پیشه کند، بزرگوار و مکرم است: «سه چیز نشانه بزرگواری است: خوش اخلاقی، فرو بردن خشم و فروپوشیدن خشم».

خوش خلقی، نشانه کمال دین: امام صادق(ع) از جمله نشانه های تکامل دینداری در انسان را خوش خلقی برشمرده اند: «خلق نیکو در دنیا موجب زیبایی و در آخرت گشایش است و مایه کمال در دین و نزدیکی به پروردگار است». به دیگر سخن، به اعتقاد ایشان هر آن کس که فاقد اخلاق نیکو باشد، هرگز به مرتبه کمال دین و تقرب الهی نخواهد رسید.

خوشخویی، نشانه کمال عقل: به باور امام ششم، نشانه هایی برای تکامل عقل و خرد در انسان وجود دارد. از جمله این نشانه ها نیکخویی است و هر آن کس که خوش خلق تر باشد، عاقل تر است: «عاقل ترین مردم خوش خلق ترین آنهاست».

نیکخویی، زداینده گناه: به فرموده امام جعفر صادق(ع)، از جمله فواید خوش خلقی، پاک شدن گناهان انسان است. هرچقدر مرتبه خوش اخلاقی بیشتر باشد، به همان نسبت گناهان افزون تری زدوده خواهد شد. احادیث فراوانی در این زمینه از امام صادق(ع) نقل شده که از آن میان می توان به این حدیث اشاره کرد: «خوی نیکو گناهان را ذوب می کند، چنان که خورشید یخ را آب می کند».

اخلاق، کلید و قفل خیر و شر: براساس فرموده های جعفر بن محمد(ص) اخلاق نیک به مانند کلیدی برای بازگشایی درهای خیر و بسان قفلی برای بربستن ابواب شر عمل می کند. بالعکس، بداخلاقی همچون کلیدی برای برگشودن دروازه های شر و قفلی برای بربستن درهای خیر ایفا می نماید: «آگاه باش که جوان خوش اخلاق، کلید خیر و قفل شر است و جوان بداخلاق، قفل خیر و کلید شر است.»

حسن خلق عاملی برای فزونی روزی: امام صادق(ع) خوش اخلاقی را عاملی برای ازدیاد روزی برشمرده اند: «خوی نیکو باعث فراوانی روزی می شود». در واقع، ایشان، واجد بودن اخلاق نیکو را سببی بر آن دانسته اند که درهای رحمت الهی بیش از پیش به سوی یک فرد گشوده شود.

امیر نعمتی لیمائی

نظرات
نام و نام خانوادگی  
آدرس ایمیل  
آدرس سایت