نایت ملودی » فرهنگ و هنر » اندیشه و مذهب » انسان در مدار آفرینش

7a6ddd8abff618bed1c721400b5321ef

نگاهی به خلقت و روابط اجتماعی انسان از منظر قرآن
انسان خلیفه و جانشین خداوند بر روی زمین و اشرف مخلوقات خداوند می باشد. زمانی که خداوند انسان را خلق نمود، زمین و آسمان و تمامی نعمت های خود را برای آرامش و آسایش زندگی انسان در اختیار او قرار نهاد. ابر، باد، باران و همه گیاهان و حیوانات را برای آسایش انسان خلق نمود و او را سرور مخلوقات خویش قرار داد. تا انسان نیز تکلیف خود یعنی بندگی و سرسپردگی خداوند، ایجاد جامعه اسلامی ایده آل و زندگی سرشار از برابری و برادری و انتظام اجتماعی انسانی برپایه قسط وعدل الهی را با طیب خاطر به انجام رساند. خداوند برای انسان ارزش و اهمیت زیادی قائل شده به نحوی که دستور سجده، خشوع و خضوع تمامی مخلوقات خود را در برابر انسان صادر نمود.

ناگفته نماند که این دستور تعظیم و فروتنی در برابر انسان، پس از تکلیف سر تعظیم نهادن در برابر بارگاه حق، تنها برای نخستین بار برای یکی از مخلوقات خداوند یعنی انسان صادر گشته است. و این تکلیف الهی و نادر، در درون خود اسرار لامنتها و شگفت انگیزی را در بردارد که هنوز نیز گوشه ای از این اسرار بی شمار مکشوف نگشته است. و این امر حاکی از اهمیت مضاعف و قابل تأمل وجود انسان در مدار آفرینش و نقش و تکلیف وی در پیشگاه باری تعالی دارد. از این روست که در قرآن کریم نیز در اکثر آیات، اهمیت و ارزش انسانی قابل مشهود و ملموس می باشد و اکثر آیات قرآنی در باب خلقت و آفرینش، شأن و منزلت انسان و نمایاندن جامعه آرمانی انسانی الهی نازل گشته است.

در آیاتی که توصیف چگونگی خلقت و آفرینش انسان را بیان کرده است، نکات عمیق و عبرت آموزی وجود دارد. خداوند در قرآن فرموده که انسان را از گل آفریده است. آفرینش انسان از خاکی که درکم ارزش بودن معروف است نشانگر قدرت خداوند می باشد که از چنین مواد ساده ای، چنین موجود پیچیده و قدرتمندی را خلق نموده است. برای آگاهی از تعالیم قرآن در مورد انسان، می توان خصوصیات فکری، خانوادگی، اجتماعی، عقلانی، عبادی، اخلاقی، عاطفی و… که خداوند در قرآن برای انسان های مومن، کافران، منافقان و نوع خلقت و آفرینش طبیعت بیان نموده است را مد نظر و مورد توجه قرار داد. برخی از این ویژگی ها که خداوند برای انسان در این آیات بیان کرده مربوط به ظرفیت یادگیری و قدرت بیان انسان، کرامت و جایگاه انسان در آفرینش، مسئولیت پذیری، قدرت انتخاب و قدرت مدیریت انسان می باشد.

خداوند در ایات قرآن، اهدای قدرت بیان و آموزش انسان با قلم را این چنین بیان نموده است: “علّم الانسان ما لم یعلم” به انسان آنچه را که نمی دانست، یاد داد.

در واقع خداوند در زمان آفرینش، از علم و دانش معنوی خود را به انسان آموخته است و بخشی از معرفت یزدانی را در وجود انسان قرار داده و فطرت او را به گونه ای خلق نموده که بتواند اسرار نهفته و پنهان طبیعت را نیز کشف و بیاموزد. علمی که دیگر مخلوقات و فرشتگان از یادگیری و دانستن آن عاجزند و همین مسئله یکی از دلایل برتری انسان در میان دیگر موجودات و مخلوقات خداوند می باشد.

در تعالیم وحی و آیات قرآنی، انسان از جایگاه ارزشی والایی برخوردار است. در بسیاری از آیات خداوند تأکید کرده است که انسان را در بهترین صورت ممکن (چه از لحاظ ظاهری و جسمی و چه از لحاظ اخلاقی و روحی) آفریده است. “انّا خلقنا الانسان فی احسن تقویم”. از لحاظ ظاهر و شکل و نوع خلقت جسم انسان، نوعی مهارت و زیبایی دیده می شود به گونه ای که کوچکترین جابه جایی این زیبایی و تناسب را به هم می زند. از طرف دیگر خداوند شایسته و زیبنده ترین خصوصیات روحی و اخلاقی را در وجود انسان قرار داده است.

در بعضی دیگر از این آیات، خداوند از آفرینش انسان به خود تبریک و آفرین گفته است: “فتبارک الله احسن الخالقین”. خداوند بعد از خلقت انسان که او را نمونه کاملی از آفرینش دید به خود تبریک گفت. خداوند در قرآن به تعابیر مختلف به تکریم انسان پرداخته و دریا، خشکی، آسمان ها و زمین را مسخر او خوانده است و از طبیعت روزی های پاک برای انسان قرار داده و این چنین انسان را بر بسیاری از موجودات برتری داده است. نتیجه این برتری و ارزش، آن است که همه هستی رام اراده اوست. انسان های ممتاز و خردمند از دیدن این عظمت و بزرگی آفرینش و نعمت های طبیعت خداوند را ستایش می کنند.

از دیگر ویژگی که برای انسان در قرآن بیان شده مسئولیت پذیری است. خداوند تعهد، تکلیف و ولایت الهی را که دیگر مخلوقات از پذیرش آن سر بر تافتند، بر عهده انسان که آن را پذیرفت نهاد. تعهدی سنگین و ایجاد دنیایی آرمانی که از لحاظ مادی ومعنوی کامل می باشد و همه انسان ها در آن برابر و برادرند. در این مسیر زندگی انسان از لحاظ اجتماعی و اخلاقی و از لحاظ الهیات تکامل می یابد. این مسیر تکامل موانع و آفاتی دارد که همواره باید از آن پرهیز کرد. برتری و ارزش والای انسانی نباید باعث تکبر و خود بینی افراد گردد. خداوند می فرماید: “ولا تمش فی الارض مرحاً”. یعنی در روی زمین با تکبر راه مرو. اولین تجلی کبر در تاریخ آفرینش انسان، سرباز زدن ابلیس از اطاعت فرمان خداوند بود. قرآن تکبر را نشانه عدم اعتقاد به قیامت و ملاقات خداوند می داند. کسانی که تکبر می ورزند، اموال و دارایی دنیوی خود را جاویدان و ابدی می پندارند و به روز رستاخیز و معاد اعتقاد ندارند.

نا آگاهی و جهل از دیگر آفات زندگی انسان می باشد.

بی اطلاعی و ناآگاهی از فلسفه زندگی دنیا که روزی به پایان خواهد رسید و زندگی ابدی و جاویدان انسان ها در جهان آخرت و در کنار خدا صورت خواهد گرفت و این دنیا مقدمه ای برای زندگی اخروی می باشد. در قرآن آمده: “یظنّون بالله غیر الحقّ ظنّ الجاهلیّه” یعنی انسان ها همانند گمان های دوران جاهلیت، گمان های نادرستی در باره خدا داشتند. نا آگاهی از مسائل اخروی و معنوی می تواند آفت زندگی انسانی شده و او را در مسیر گمراهی و نادانی قرار دهد. همچنین انسان نباید در زندگی خود زیاده طلب باشد. به آنچه که خدا در زندگی دنیوی به او داده قانع و سپاسگزار باشد.

فراموشی یکی دیگر از صفات انسان است که مانع شکرگزاری و قدردانی انسان شود، از یاد بردن نعمت ها و الطاف و رحمت خداوند موجب قدر نشناسی و ناامیدی انسان گردد. از طرف دیگر اگر انسان ها اندوه ها، شکست ها، ناملایمات زندگی خود و مرگ افراد مورد علاقه اش را فراموش نکند، آرامش خود را از دست می دهد و به بحران محبت مبتلا می گردد. پس بهتر است که مسائل تلخ و ناگوار را در زندگی فراموش کرده و الطاف خداوند را همیشه به خاطر بسپارد.

در احادیث آمده است که خداوند اموری چند را نسبت به امت مسلمان، مورد عفو و لطف قرار می دهد که از آن جمله فراموشی است. در دعای پایان سوره بقره، یکی از خواسته های انسان های مومن، نادیده گرفتن آنچه فراموش کرده اند، ذکر گشته است. زیاده طلبی نیز از صفاتی است که در آغاز خلقت آدم آشکار شد و شیطان، حضرت آدم را به طمع جاودانه ماندن در بهشت فریفت.

پس نباید در زندگی حریص و کم طاقت بود و زمانی که در زندگی سختی و دشواری پیش می آید بی تابی کرد و زمانی که خوبی و خوشی در زندگی انسان رخ می دهد نباید مانع رشد و پیشرفت و خوشی دیگران باشد.

خداوند در قرآن برای انسان امتیازات والایی را برشمرده است که بخشی از آن امتیازات زندگی اجتماعی است. انسان در اجتماع می تواند نیازها و احتیاجات خود را به راحتی تامین کرده و از نتایج و حاصل تلاش های علمی و اخلاقی جامعه در طول تاریخ استفاده نماید. امتیاز داشتن خانواده یک از نشانه های توجه خدا به زندگی اجتماعی می باشد. خداوند داشتن ایمان را بهترین وسیله در اجتماع انسان ها برای مسیر تعالی و تکامل بیان کرده است. در جامعه اسلامی مومنان برادر یکدیگر بوده و باید همانند یک خانواده برای پیشرفت زندگی خود تلاش نمایند و سعی در برقراری صلح و آرامش در زندگی خود و روابط اقتصادی و اخلاقی با مردم نمایند. “انّ الله یامر بالعدل و الاحسان”. خداوند انسان ها را به برقراری عدالت و احسان و اتخاذ رابطه صحیح اجتماعی و قسط دعوت می کند و تاکید می کند که انسان ها باید هشیار باشند و تمام امورات را به دقت مورد توجه قرار دهند. آنچه که در این دنیا از کوچک و بزرگ انجام می شود در روز قیامت با ترازوهای عدل الهی سنجیده می گردد و تمام امورات حسابرسی می شود.

تاکید خداوند به قیامت و محشر به خاطر این است به گروهی از مردم فراموشکار یاد آوری کند که تمامی اعمال خیر و بد که در این دنیا صورت

می گیرد روزی باز خواست خواهد شد وگرنه زندگی اجتماعی ایجاب می کند که افراد اصول، قوانین و انتظامات این جامعه را رعایت نمایند تا حق کسی ضایع نگردد. همچنین به عدل و احسان و بخشش به نزدیکان و دیگر مردم سفارش شده تا در اجتماع احسان و گذشت از اشتباهات مردم روند طبیعی جامعه را بهبود بخشد.

نظرات
نام و نام خانوادگی  
آدرس ایمیل  
آدرس سایت