نایت ملودی » خانواده » موفقیت » پزشک قانونی کیست و چه کار میکند؟

پزشک قانونی کیست و چه کار میکند؟

در بهترین مراکز دانشگاهی و بیمارستانهای دنیا تشخیص علت مرگ بدون انجام کالبد گشایی، معمولاً بین ۲۰ تا ۴۰ درصد می تواند با علت واقعی متفاوت باشد. بنابراین لازم است در مواردی که علت مرگ مشکوک است ویا احتمال جنایت مطرح است، متخصص پزشکی قانونی علت مرگ را با بررسی بدن متوفی تشخیص و به قاضی اعلام کند». این توصیف دکتر محمد کاظمیان، متخصص پزشک قانونی ومسمومیت ها و مدیر کل امور پ‍ژوهشی و نشر منابع علمی سازمان پزشکی قانونی از حرفه ایست که سرنخ بسیاری از مرگ ها مشکوک و قتل ها را بررسی می کنند؛ فعالیتی که حدود ۱۰۰ سال است که در ایران آغاز گردیده است.

* «پزشک قانونی» به چه کسی می گویند؟ این فرد باید چه مراحلی را گذرانده باشد و چه تخصصی را به دست آورده باشد؟

سابقه پزشکی قانونی شاید به قرن های گذشته بر گردد. در قوانین حمورابی به این موضوع اشاره شده که با استفاده از پزشکان قانونی برای اجرای شناخت جرایم علیه انسان و اجرای احکام ، از این پزشکان استفاده می شده است که در کشور ما هم با شکل گیری قوانین در کشور حدود ۱۰۰ سال پیش پزشک قانونی در ادارات عدلیه و دادگستری ها با سازمان های قضایی همکاری می کردند. سازمان پزشکی قانونی به این شکل جدید بعد از تصویب مجلس در سال ۱۳۷۲ استقلال پیدا کرد و به عنوان سازمان مستقل در زیر مجموعه قوه قضاییه شروع به کار کرد.

در گذشته پزشکان عمومی دوره هایی را به صورت عملی و تئوری می دیده اند و پاسخ گوی سیستم قضایی بودند. با طی دوره های تخصصی پزشکی قانونی و پاتولوژی قانونی توسط برخی از اساتید در کشورهای اروپایی، آموزش این مهارت ها به دیگر پزشکان نیز در دانشگاه تهران آغاز شد. پس از شروع به کار و جذب دستیار ( رزیدنت) از بین پزشکان عمومی و گذراندن یک دوره سه ساله،‌ یک پزشک عمومی، متخصص پزشکی قانونی می شود.

در این دوره سه ساله، بیش از ۷۰ درصد از برنامه آموزشی آنها در سازمان پزشکی قانونی اجرایی می شود. این دوره های تخصصی شامل بخشهای مختلفی است که در سازمان ارائه می‌شود. در بخش اول معاینات بالینی مصدومین، نحوه تعیین خسارت، تعیین عضو، تعیین دیه یا ارش گذرانده می شود ونیز در خصوص آسیب دیدگان جسمی و روانی که با مسائل قانونی مواجه می‌شوند مانند پدیده های همسرآزاری، کودک آزاری ، تجاوزات جنسی ، مجرمین روانی و … به استعلامات سیستم قضایی پاسخ داده می شود. در بخش دوم، آموزش کالبد گشایی، تعیین علت مرگ و نمونه برداری از اجساد انجام می شود. در بخش سوم، کار در آزمایشگاه است که اصول سم شناسی قانونی،‌ آسیب شناسی قانونی، سرلو‍ژی و ژنتیک قانونی آموزش داده می شود.همچنین نحوه پاسخگویی در کمیسیونهای تخصصی پزشکی قانونی نیز به دستیاران آموزش داده می‌شود. بخش های مسمومیت بالینی ، تروماتولوژی، روان پزشکی، آشنایی با مبانی حقوقی در پزشکی، اخلاق در پزشکی، اسلحه شناسی و تعیین هویت و … نیز در مراکز دانشگاهی ارائه می‌شود. پس از پایان دوره سه ساله و شرکت در امتحان بورد تخصصی، پزشک،‌ مدر ک تخصصی پزشک قانونی را می گیرد. این فرد توانایی کار در سازمان پزشکی قانونی کشورویا جذب در دانشگاه های علوم پزشکی را پیدا می کند که می تواند به عنوان استاد در آموزش و پژوهش فعالیت کند.

*نخستین باری که برای همراهی تیم بررسی صحنه جرم کار کردید را به خاطر دارید؟ اگر به خاطر دارید علت مرگ را چه چیزی تشخیص دادید؟

صحنه فوت مرگ همزمان سه جوان از یک فامیل بعلت مسمومیت با گاز منواکسید کربن بود ، این جوانان برای اولین بار در منزلی که از اختلال در عملکرد بخاری و انسداد مجرای دودکش آن مطلع نبودند ، به استراحت پرداختند تا خود را برای شرکت در مراسم فوت عموی خود آماده کنند، که متاسفانه خود نیز با این بی دقتی، به دیار باقی شتافتند.

*و نخستین باری که یک جسد را به دستور قاضی برای بررسی علت مرگ کالبدگشایی کردید ؟

قربانی یک نزاع خیابانی که بر اثر اصابت دو ضربه چاقو فوت نموده بود، برخورد یکی از این ضربات به ناحیه قفسه سینه و سوراخ شدن قلب قربانی ، سبب خونریزی شدید داخلی و فوت وی شده بود. همواره درحین انجام کالبدگشایی این سوال در ذهن من و خیلی از همکاران پیش می آید که رعایت حداقلی نکات اخلاقی، فرهنگی و بهداشتی و اموزش آن در بین مردم براحتی میتواند از مرگ یک انسان و داغدار شدن خانواده ها جلوگیری کند.

* فکر کنم بیشتر خواننده های ما دوست دارند که بدانند شما چطور علت مرگ را تشخیص می دهید؟ در واقع یک پزشک متخصص «پزشکی قانونی» چگونه علت مرگ را تشخیص می دهد؟

اجساد از طرف مقام قضایی به پزشکی قانونی ارجاع می شود. متخصص پزشکی قانونی در این مرحله باید نقش عوامل مختلف در بروز مرگ را تشخیص دهد. در بعضی موارد که علت مرگ نامشخص و مشکوک است، پس از انجام کالبدگشایی و بررسی ظاهری اندامها و ارگانهای داخلی مانند مغز، ریه ، قلب، دستگاه گوارش و… درخصوص علت مرگ ظهارنظر مینماید وهر اندامی که نیاز باشد، برای سم شناسی و آسیب شناسی نمونه برداری می شود.

در صورتی که عوامل ایجاد کننده مرگ مستقیماً و همراه با عوامل دیگر منجر به مرگ شده باشد، باید کالبد شکافی بصوت کلاسیک و جامع انجام شود. پزشکان درمانگر از پزشک اطفال گرفته تا جراح یا دکتر داخلی در خصوص علت این نوع مرگ ها نباید اقدام به صدور جوازدفن کنند. باید پزشک قانونی پس از بررسی صحنه جرم که اتفاق در آنجا صورت گرفته است، و معاینات لازم نظر کارشناسی خود را در خصوص علت مرگ بدهد. در واقع در هر جرمی که اتفاق می افتد تیم بررسی متشکل از قاضی، پزشک قانونی، نیروی انتظامی و کارشناس مربوطه وارد عمل شوند و در صحنه حضور پیدا کنند و پس از جمع آوری شواهد نظر کارشناسی در مورد علت فوت داده میشود.

*بر اساس عرف و قانون رسیدگی به پرونده های جنایی پزشک قانونی هم باید در صحنه کشف جسد یا وقوع قتل حاضر شود. این کار دلیل خاصی دارد؟

همان طور که یک پزشک برای تشخیص بیماری یک فرد نیاز به اقداماتی از جمله معاینه بیمار، اخذ توضیحات ازاو در خصوص بیماری و … دارد، یک پزشک قانونی هم برای تشخیص علت فوت نیاز به شواهد و مدارکی دارد که با بررسی صحنه جرم و بررسی شواهد به این شرح حال دست پیدا می کند این موضوع همراه با معاینه جسد در سالن تشریح و نمونه برداری و آزمایش به تشخیص علت فوت منتهی می‌شود.

*مدتی قبل فیلمی از تلویزیون ایران پخش شد ؛ داستان زنی متخصص پزشکی قانونی را نشان می داد که چگونه با به دست آوردن نشانه های مختلف اجساد به جا مانده از یک سقوط هواپیما را شناسایی کرد. اما در ایران کمتر درباره توانمندی این متخصصان صحبت شده است.

این نکته ای است که ما هم به آن تاکید داریم. در اکثر حوادث منجر به مرگ حضور جدی تیم بررسی صحنه جرم، پزشک قانونی به عنوان یکی از ارکان اصلی حضور فعال دارد و این کارشناسان به صورت کشیک درکلیه مراکز پزشکی قانونی کشوربا بازپرس کشیک ویژه قتل در تماس اند. ولی در این خصوص از طرف رسانه ها اطلاع رسانی خوبی صورت نگرفته است. رسانه ها باید این جزییات را به اطلاع مردم برسانند. با تصویب لایحه آیین دادرسی کیفری که در آن به بحث و بررسی صحنه جرم پرداخته شده و آیین نامه اجرایی برای آن در نظر گرفته شده است. امیدواریم در آینده انسجام بهتری در تیمهای بررسی صحنه فوت رخ دهد.

*پزشک قانونی معمولاً بر اساس جمود نعشی ( خشک شدن جسد پس از مرگ) و سایر دلیل ها زمان مرگ را تعیین می کند، در این باره توضیح می دهید؟

با بروز مرگ و قطع فعالیتهای حیاتی ارگان های بدن، پدیده هایی در جسد اتفاق می افتد که به تعیین زمان مرگ کمک می کند. شواهدی مثل:

سرد شدن بدن؛ دمای بدن از ۳۷ درجه به پایین می آید، البته این در شرایطی است که جسد در محیطی با دمای معتدل باشد. اگر جسد در محیط ۴۰ یا ۵۰ درجه باشد، این اتفاق نمی افتد. با توجه به سرعت کاهش دمای بدن می توان به زمان گذشت از مرگ پی برد.

جمود نعشی یا سفت شدن عضلات بدن؛ یکی دیگر از راههای تشخیص زمان مرگ، سفت شدن عضلات یا جمود نعشی است. از ۲ تا ۵ ساعت پس از مرگ، سفت شدن شروع می شود. ظرف ۱۲ تا ۲۴ ساعت کلیه عضلات سفت می شوند و بعد از ۴۸ ساعت با بروز فساد نعشی این جمود از بین می رود.

کبودی نعشی: با توجه به نحوه قرارگیری بدن در زمین، درسطوح تحتانی خون از عروق کوچک خارج شده و در زیر پوست باعث تغییر رنگ می شود. از ۲ تا ۶ ساعت بعد از مرگ این پدیده رخ می دهد و بعد از ۲۴ ساعت در آن حالت باقی می ماند که کمک شایانی در تشخیص علت و زمان فوت می کند. اگر جسد در ساعات اولیه پس از مرگ جابه جا شده باشد، با استفاده از این پدیده مشخص می شود.

فساد نعشی: به علت تخریب سلولهای بدن و به علت فعالیت های میکروبی، بعد از حدود ۴۸ ساعت پدیده فساد نعشی که با تغییر رنگ در ناحیه شکم و به تدریج انتشار ترشحات عفونی و گازهای منتشره در بقیه بدن پیشرفت فساد نعشی اتفاق می افتد. با توجه به گذشت زمان مرگ، حشراتی مثل مگس، سوسک شروع به تخم گذاری بر روی جسد می کنند و در نتیجه پیشرفت فساد نعشی بیشتر می شود.

*تشریح و کالبد گشایی چه کمکی به تشخیص علت مرگ می کند؟

در بهترین مراکز دانشگاهی و علمی و بیمارستانهای دنیا تشخیص علت مرگ بدون انجام کالبد گشایی، معمولاً بین ۲۰ تا ۴۰ درصد می تواند با علت واقعی متفاوت باشد. در نتیجه باید از نظر علمی با انجام کالبد گشایی، بافت و ارگانهای بدن مثل قلب، مغز کبد، کلیه و ریه و عروق مورد بررسی قرار گیرد تا در صورت بروز یک حادثه، بررسی های پاتولوژیک (آسیب شناسی) میکروسکوپی صورت گیرد تا به تعیین و علت دقیق منتهی شود. امیدوارم در بیمارستانهای ما واحد های کالبد گشایی بالینی (نه قانونی) افتتاح شوند تا در صورتی که پزشکان به علت مرگ بیماران دست نیافتند، با انجام کالبد گشایی به این علت مرگ برسند. این موضوع به سلامت جامعه و خانواده و پیشگیری از بیماریها کمک بسیاری خواهد کرد. امیدوارم فرهنگ پذیرش کالبد گشایی به عنوان یک عمل جراحی لازم برای بیماران فوت شده مورد توجه قرار گیرد.

*تفاوت کالبد شکافی و کالبد گشایی چیست چون ظاهرا پزشکان این دو را به دو مفهوم متفاوت به کار می برند؟

در علم پزشکی این دو واژه تفاوتی نداشته و هر دو ترجمه لغت اتوپسی (Autopsy) است که به دو صورت قانونی (Forensic) و بالینی (Clinical) در مراکز قضایی، پلیسی و دانشگاهی کشورها ی مختلف انجام میشود . متخصص پزشکی قانونی براساس شواهد موجود در خصوص وسعت و میزان کالبدگشایی تصمیم خواهد گرفت و این اقدام دقیقا همچون یک جراحی، به تشخیص علت مرگ و احقاق حق قربانی و بازماندگان وی کمک خواهد نمود.

* این حرفه چه تاثیری بر زندگی یک متخصص پزشک قانونی دارد ؟

هر کدام از همکاران در واحدهای مختلف مشکلاتی دارند. همکارانی که در سالن تشریح هستند، بیشترین حجم فشار جسمی و روانی را تحمل می کنند. چرا که آنها نه تنها باید کار تشریح اجساد را انجام دهند، بلکه باید پاسخگوی مراجعانی باشند که درغم از دست دادن عزیز خود به آنجا مراجعه می کنند. این افراد نیاز به حمایت جدی دارند. باید به کارشناسانی که در واحد معاینات و آزمایشگاه با نمونه های بافتی اجساد که گاها متعفن نیز هستند، ارتباط دارند هم توجه ویژه ای کرد.و بالاخره گروه بزرگی از پزشکان قانونی نیز در واحدهای معاینات پزشکی قانونی پاسخگوی مصدومین حوادث و قربانیان آسیبهای اجتماعی و… هستند که خود درشرایط سخت و ویژه ای قرار دارند. البته ناگفته نماند که حمایتهای اخیر ریاست سازمان،درجهت تصویب قانون فوق العاده خاص، انگیزه آنها را تقویت کرده است.

*تا به حال پیش آمده است که در تشخیص علت مرگ اشتباه کرده باشید؟

خطا و اشتباه در کار هر کس امکان دارد رخ دهد. نمی توان گفت تا به حال اشتباه صورت نگرفته است. در پزشکی قانونی بر اساس فرایندهای تعریف شده یک پزشک به همراه دیگر پزشکان کاری را انجام می دهندو در واقع کار به صورت گروهی انجام می شود، و در نهایت با نظارت مسئول مربوطه نظریه نهایی ارائه می‌شود. عکس برداری از جسد، ارسال نمونه ها به آزمایشگاه و… تصمیم گیری به صورت گروهی امکان خطا را کاهش میدهد.

*درآمد یک پزشک قانونی رضایت بخش است؟

تا سال گذشته این طور نبود. در سال گذشته ۵۰ مرکز پزشک قانونی تعطیل شد. چرا که پزشکان از وضعیت راضی نبودند. با پیگیریهای مجدانه آقای دکتر شجاعی ریاست محترم سازمان و تصویب قانون پرداخت فوق العاده خاص درمجلس شورای اسلامی، بهبودی مناسبی در وضعیت کارکنان اتفاق خواهد افتاد و امیدواریم در سال جدید با اجرای کامل این قانون ، ضمن افزایش انگیزه کارکنان پزشکان ، پرسنل بیشتری نیزجذب این سازمان شوند.

نظرات
نام و نام خانوادگی  
آدرس ایمیل  
آدرس سایت