حجامت خوب است یا بد؟

حجامت نام یک روش درمانی است که بصورت ایجاد مکش در مواضعی خاص از بدن و خون‌گیری از آن مواضع ایجاد می‌شود، زمانیکه بادکش به تنهایی ایجاد می‌شود حجامت گرم و خشک (Dry Cupping) نامیده می‌شود و زمانیکه پس از بادکش بوسیلۀ ایجاد خراش سطحی و بادکش مجدد از بدن خون گرفته می‌شود حجامت تر(Wet Cupping) (Blood letting), (Scarification) نامیده می‌شود.

رسول اکرم(ص):
اذا صعدنا الی السماﺀ السابعه ما مررت ملک من الملائکه الا قالوا یا محمد احتجم وامر امتک بالحجامت
شب معراج در آسمان هفتم زمانیکه به آسمان هفتم صعود کردم بر هیچ ملکی از ملائک گذر نکردم مگر اینکه گفتند یا محمد حجامت کن و امتت را به حجامت کردن امر فرما.
تفسیر المیزان
ذیل آیه از سوره اسری

حجامت

مقدمه
حقیقت را می‌توان چنان در پس پردۀ تاریکی و ظلمت پنهان نگاه داشت که جز چشم باطن‌بینان و روشن‌ضمیران به آن نیفتد و باطل را چنان می‌توان آراست و خوش نمایش داد که جز مخلصان و عقل گرایان دور از وهم و خیال نتوانند آن را از حق تمیز دهند.
تاریخ پر است از مثال‌های عینی برای استناد جهت اثبات این ادعا و صد البته که انسان‌ها نیز استعداد بالائی برای گرایش به وهم دارند و در زندگی روزمرۀ خود هزینۀ گزافی برای آن می‌پردازند.
استعداد گرایش آنان به وهم و خیال به حدی است که خداوند تبارک و تعالی برای ماندن او در صراط مستقیم لازم می‌داند هر روز ده بار از خداوند استمداد بطلبد تا او را در راه راست هدایت نماید و باقی نگهدارد و از ظلمت و گمراهی و غضب دور کند.
در میان رفتارهای درمانی جهان کمتر رفتاری را می‌یابیم که ریشه در وحی داشته باشد و یا به اندازۀ حجامت مورد تأکید انبیاء و ائمه (علیه‌السّلام) باشد. به حدی که در شب معراج تا این حد و با این اصرار و پافشاری به رسول اکرم (صلّی‌الله علیه‌وآله) توصیه شود و حضرت جبرئیل (علیه‌السّلام) طراح موضع اجرای آن باشد. و ضوابط و قانونمندی‌های آن با نظام هستی سازگار بوده و برد درمانی وسیعی در زندگی بشر داشته و به اندازۀ حجامت از قدمت تاریخی برخوردار باشد.
و از سوی دیگر هیچ رفتار درمانی را نمی‌توانید معرفی کنید که به اندازه حجامت مورد هجوم بی‌رحمانه و مغرضانه قرار گرفته و چهرۀ آن مشوه جلوه داده شده و حتی آلوده‌ساز و بیماری‌زا معرفی شده باشد و آنقدر این حقیقت را در پردۀ کتمان نگه داشته باشند و تا جایی پیش بروند که این سنت الهی شفابخش را آلوده‌ساز معرفی کرده و از ردیف درمان خارج سازند و مجریان آن را به زندان و محکومیت جزایی محکوم نمایند؟!!
علی ایحال امروز به برکت جمهوری اسلامی فرصتی دست داده است تا هرکس که درد دین دارد گوشه‌ای از این سفرۀ پربرکت اسلام را بگیرد و در حد توان خود دستوری چند از دستورات دین را استخراج، ساماندهی و کاربردی سازد تا در مجموع کاروان حرکت جامعه به سوی اسلام‌گرایی شتاب گیرد و از وابستگی و ظلمت وارهد. از این جهت بر آن شدیم تا با نمایه‌ای مختصر از این هدیۀ ارزشمند الهی در شب معراج به امت مسلمان جهان برخی از ویژگی‌های درمانی آن را بیان نمائیم باشد تا با اجرای این سنّت ضمن تأمین سلامت جسم و روان خود، کشور و هم‌کیشان خود را از وابستگی دارویی رهانیده و با تعمق علمی و توجه به داشته‌های دینی و ملی خود باور کنند که چنگ زدن به دامان دین می‌تواند راهگشای مشکلات بشر باشد و اخذ علم از طریق ائمه حیات معنوی و مادی زندگی بشر را منور و بانشاط و سعادتمند خواهد ساخت.
احیای حجامت در ایران گرچه از یک نقطۀ محدود شروع شده و حمایت دولتی را بدنبال نداشته است لیکن حمایت همه جانبۀ مردمی با انگیزۀ معنوی و انسانی قوی چنان جریانی از آن ساخته است که برد خدمات درمانی آن طیف وسیعی از جامعه را دربرگرفته و کارآیی شگفت‌انگیز آن در درمان نیز توجه ویژۀ پزشکان را به سوی خود معطوف داشته است و می‌رود تا یک جریان نرم‌افزاری علمی اعتمادآفرینی را در ایران و جهان فراهم آورد. آنچه در این جزوه به نظر علاقمندان می‌رسد گزارش کوتاه و کاملی است از سنّت الهی حجامت که مورد تأئید جمعی از پزشکان فعال و علاقمند و باتجربۀ حجامت قرار گرفته و اینک تقدیم امت اسلامی می‌گردد. باشد تا با نشر آن فرهنگ دینی را در درمان بیماری‌های خود دخالت دهیم و نسل انقلاب را از مصرف داروهای ساخته شده با عوارض فراوان جانبی بی‌نیاز سازیم و سپاسگزاری از نعمات الهی انبیاء و ذکر صلوات بر محمّد و آل او را در حوزۀ درمان خود وارد کنیم و بیمارستان را به درمانگاه و مستشفی مبدل گردانیم.

حجامت درمانی
هدیۀ شب معراج

حجامت چیست؟
حجامت نام یک روش درمانی است که بصورت ایجاد مکش در مواضعی خاص از بدن و خون‌گیری از آن مواضع ایجاد می‌شود، زمانیکه بادکش به تنهایی ایجاد می‌شود حجامت گرم و خشک (Dry Cupping) نامیده می‌شود و زمانیکه پس از بادکش بوسیلۀ ایجاد خراش سطحی و بادکش مجدد از بدن خون گرفته می‌شود حجامت تر(Wet Cupping) (Blood letting), (Scarification) نامیده می‌شود.

مقدار خون گرفته شده در حجامت
در حجامت تر پس از ایجاد بادکش و خراش سطحی پوست که نباید از اپیدرم و درم گذر کند طی سه الی پنج مرحله بادکش که به مدت ۲۰ دقیقه به طول می‌انجامد حدود ۵ الی ۷۰ سی‌سی خون گرفته می‌شود. و در برخی از افراد بعد از دو مرحله بادکش خون‌گیری بطور طبیعی متوقف می‌گردد. در اینگونه افراد نیازی به خراش مکرر برای خون‌گیری بیشتر نیست.
سابقۀ تاریخی حجامت
براساس مستندات تاریخ علمی و تاریخ نقلی سابقۀ حجامت به هفت هزار سال قبل برمی‌گردد. براساس نقل منابع دینی، حجامت از سنّت‌های پیامبران است و تاریخ آن با عمر رسالت پیامبران برابری می‌کند. به دستور ادریس پیامبر در تصویری روی سردرب اهرام ثلاثه مصر، حجامت معرفی گردیده و تاکنون باقی است.
جایگاه حجامت در دین اسلام
حجامت جزء احکام امضایی اسلام است و رسول اکرم (ص) می‌فرمایند: در شب معراج زمانیکه به آسمان هفتم صعود کردم هیچ ملکی از ملائک از من گذر نکردند مگر اینکه گفتند یا محمّد حجامت کن و امتت را به حجامت امر کن، روایات فراوانی نشان می‌دهد که رسول اکرم (ص) و ائمه (ع) خود حجامت می‌کردند و ویژگی‌های درمانی حجامت را برای امت اسلام برشمرده‌اند و آن را جزء سنّت‌های انبیاء و ارکان طب در اسلام دانسته‌اند و قواعد و آئین تجویز حجامت را بیان فرموده‌اند، برخی از علما آموزش حجامت را برای افراد واجب کفایی دانسته‌اند، مراجع عظام تقلید پیرامون حجامت احکام مساعد صادر نموده‌اند، شورای نگهبان قانون اساسی مجموعۀ بخشنامه‌های صادرشده علیه حجامت را خلاف شرع شناخته است. و برخی از مراجع انجام حجامت را مستحب مؤکد می‌دانند جهت‌گیری روایات و تأکید فراوان دین اسلام حجامت را موجب پیشگیری از بیماری‌های جسمی و روانی دانسته و برای درمان بیماری‌های خونی (ناشی از غلبه خون) تجویز نموده‌اند.

موقعیت حجامت درطب سنتی ایران
طب اسلامی و طب سنتی ایران، حجامت را جزء یکی از ارکان درمان به حساب می‌آورند، تمامی حکمای بزرگ، حجامت را در درمان بیماری‌ها به کار گرفته‌اند و در موارد فراوانی آن را تجویز کرده‌اند، شیخ‌الرئیس ابوعلی‌سینا در کتاب «قانون در طب»، محمد زکریای رازی در کتاب «الحاوی»، اخوینی در کتاب «آداب المتعلمین» و سید اسماعیل جرجانی در کتاب «ذخیره خوارزمشاهی» بطور تفصیلی پیرامون حجامت و قانونمندی‌ها و موارد تجویز آن صحبت کرده‌اند، تمام موارد تجویزی که حکما برای درمان بیماری‌ها برشمرده‌اند قابل اجرا و دارای برد درمانی قابل توجه است.
جالینوس که پدر طب در جهان شمرده می‌شود مباحث مفصلی پیرامون حجامت دارد که در بیشتر منابع طب سنّتی مطرح گردیده است.
در کتاب‌شناسی طب اسلامی و طب سنّتی ایران بیش از ۱۴۰۰ جلد کتاب به چشم می‌خورد که تقریباً در تمامی آنها پیرامون حجامت و کاربرد آن در درمان بیماری‌های گوناگون صحبت شده است و یا رساله‌های ویژه‌ای پیرامون آن نگاشته شده است.

موقعیت حجامت در جهان
تقریباً تمامی کشورهای جهان با حجامت آشنا هستند و به صورت سنّتی و علمی از آن برای درمان بیماری‌ها استفاده می‌کنند، در کشورهای آفریقایی حجامت بصورت سنّتی استفاده می‌شود، در آفریقای جنوبی برخی از پزشکان از حجامت در درمان بهره می‌برند. در کشورهای آسیایی مانند هندوستان از حجامت استفاده سنّتی می‌شود ولی با وجود اینکه ساشرتا یکی از بزرگان جراحی در هند از حجامت بهره می‌برده است ولی در سیستم درمانی کشور به صورت فراگیر وجود ندارد، طب آیورودای هندی از حجامت بهره می‌گیرد و نظرات ویژه‌ای پیرامون آن ابراز داشته است، در کشور بزرگ چین از حجامت به صورت گسترده‌ای در درمان بهره می‌گیرند، بویژه حجامت گرم و خشک که به صورت سامان یافته در مطب‌ها و بیمارستان‌ها مورد استفاده قرار گرفته است و در کشورهای شوروی سابق با حجامت آشنایی عمیق وجود دارد ولی در سیستم درمان رسمی آن مرسوم نیست.
در کشورهای اروپایی حجامت مورد توجه ویژه دانشمندان قرار گرفته و تحقیقات قابل توجهی پیرامون آن صورت گرفته است، کشور آلمان و انگلیس از آن جمله است. در ایالات متحده آمریکا اخیراً حجامت مورد توجه قرار گرفته است و مراکزی برای تحقیق پیرامون آن تأسیس شده و کتبی نیز منتشر گردیده است. در کشورهای اسلامی در کشور مصر، سوریه و مالزی، تحقیقات خوبی پیرامون حجامت صورت گرفته است و در کشور عربستان سعودی به صورت سنّتی اجرا می‌شود.
موقعیت قانونی و اجرایی حجامت در ایران
بهرام گور یکی از پادشاهان ساسانی پس از اینکه به وسیله حجامت بیماری خود را درمان کرد دستور فراگیری حجامت را در کشور صادر نمود، از آن پس حجامت در دانشکده‌های پزشکی آن زمان ایران تدریس می‌شد و پس از اسلام نیز خلفای عباسی از حجامت بهره می‌گرفتند و روند بهره‌برداری از حجامت در کشور ادامه داشت و به صورت یک روش پیشگیری و یک سنّت در بهار و پائیز از آن استفاده می‌شد و حکما نیز برای درمان بیماری‌ها از آن بهره می‌گرفتند. چهل تیغ برای درمان بیماری‌های کودکان هنوز در فرهنگ عامه مشهور است. در سال ۱۳۳۴ با وضع قانون نظارت بر درمان حجامت ممنوع شد و به توصیه اولین گروه متخصص طب جدید که از فرانسه فارغ‌التحصیل شده بودند حجامت برچیده شد ولی به صورت سنّتی در جوامع حاشیه‌ای کشور اجرا می‌شد.
تا اینکه در سال ۱۳۶۴، در جمعی از پزشکان که به منظور احیای فرهنگ طب اسلامی گرد هم آمده بودند حجامت مطرح و مورد توجه قرار گرفت و در سال ۱۳۶۹ در قالب مؤسسه تحقیقات حجامت ایران به ثبت رسید و در سال ۱۳۷۷ همکاری وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی با مؤسسه شروع گردید و در سال ۱۳۸۰ بخشنامه‌های صادرشده خلاف حجامت توسط دیوان عدالت اداری و براساس رأی شورای نگهبان قانون اساسی ابطال گردید و در سال ۱۳۸۲ در قالب برنامۀ نظارتی ویژه به وسیله وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به رسمیت شناخته شد، و بر این اساس پزشکان علاقمند، پس از اخذ گواهی آموزش از مؤسسه تحقیقات حجامت ایران و ارائه آن به وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی پروانه حجامت دریافت می‌کنند و براساس مفاد آموزشی مؤسسه طرح‌های درمانی آن را به اجرا درمی‌آورند و جهت‌گیری درمان با حجامت در مطب‌های دارای مجوز، تحقیقاتی است و کیفیت رعایت بهداشت آن با نظارت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی کنترل می‌گردد. علیرغم تبلیغات سوء علیه حجامت و عدم وجود فرهنگ مناسب کاربرد حجامت در درمان در سال ۸۲ در ایران چهار میلیون مورد حجامت انجام پذیرفته است. و این رقم نشان می‌دهد که کارآیی حجامت در درمان توانسته است موانع فرهنگی و تبلیغی موجود را پشت سر بگذارد.

انواع حجامت
به‌طورکلی پنج نوع حجامت وجود دارد که به تناسب در کشورهای گوناگون مورد استفاده قرار می‌گیرد:
۱- حجامت خشک ساده (Dry Cupping) یا بادکش که بیشتر در کشور چین، آلمان و آمریکا مورد استفاده قرار می‌گیرد.
۲- حجامت تر (Wet Cupping) یا حجامت با خون‌گیری که بیشتر در ایران، کشورهای اسلامی، عربی، آفریقایی، آسیایی، آمریکا و مناطق گرمسیری مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرد.
۳- حجامت گرم و خشک که از ابداعات حکمای طب اسلامی است و در ایران و کشورهای عربی و آمریکا مورد استفاده قرار می‌گیرد.
۴- حجامت تر سوزنی (Needle Cupping) که بیشتر در کشور چین و آمریکا مورد استفاده قرار می‌گیرد.
۵- حجامت گرم آبی (Water Cupping) که در کشور آمریکا مورد استفاده قرار می‌گیرد.
مؤسسۀ تحقیقات حجامت ایران با استفاده از ترکیبی از انواع حجامت‌ها بیش از هفتاد طرح حجامتی را طراحی نموده و برای درمان بیماری‌های گوناگون مورد استفاده قرار می‌دهد.
انواع حجامت تر
۱- حجامت عام (نافع یا کتف)
۲- حجامت رهاننده (ساکرال)
۳- حجامت ساقین
۴- حجامت کفل (ورک)
۵- حجامت لالۀ گوش
۶- حجامت نقره (مغاک) یا گودی گردن
۷- حجامت موضعی
۸- حجامت اخدعین
۹- حجامت آلرژی
۱۰- حجامت احتقان
۱۱- حجامت بین پاشنه و قوزک خارجی (بین‌الکعب و العرقوب)
۱۲- حجامت سر (شفا)
۱۳- حجامت پسِ سر (قمحدوه)
۱۴- حجامت کلیه
۱۵- حجامت زانو
۱۶- حجامت تحت‌الذقن (چانه)
۱۷- حجامت پشت گوش (ماستوئید)

انواع حجامت موضعی
۱- حجامت موضعی موضع آکنه
۲- حجامت موضعی نیش گزنده
۳- حجامت موضعی درد زونا
۴- حجامت موضعی اگزمای منتشر
۵- حجامت موضعی پسوریازیس
۶- حجامت موضعی خارش غیرسیستمیک
۷- حجامت موضعی درگیری عروق و اعصاب (مانند بلز پالزی)
۸- حجامت موضعی روی گونه (مانند پولیپ بینی)
۹- حجامت موضعی کنار زخم سوختگی
۱۰- حجامت موضعی کنار زخم بستر
۱۱- حجامت موضعی هماتوم و تروما
۱۲- حجامت موضعی سالک
۱۳- حجامت موضعی گانگرن
۱۴- حجامت موضعی کلوئید
۱۵- حجامت موضعی فیستول
۱۶- حجامت موضعی سلولیت
۱۷- حجامت موضعی فلبیت
۱۸- حجامت موضعی هموروئید
۱۹- حجامت موضعی عفونی
۲۰- حجامت موضعی سینه به منظور دفع آبسه
۲۱- حجامت موضعی عضلات آسیب‌دیده
۲۲- حجامت موضعی اسپاسم
۲۳- حجامت موضعی درد مهاجر
۲۴- حجامت موضعی آتروفی اندام‌ها
۲۵- حجامت موضعی آلوپسی
۲۶- حجامت موضعی جناق سینه
۲۷- حجامت موضعی شکستگی
۲۸- حجامت موضعی تمپورال راست و چپ
۲۹- حجامت موضعی موضع ستون فقرات
۳۰- حجامت موضعی سودازدا
۳۱- حجامت موضعی سینوزیت

انواع حجامت گرم و خشک
۱- حجامت گرم وسیع کتف
۲- حجامت گرم وسیع شکم
۳- حجامت گرم زانو
۴- حجامت گرم تیروئید
۵- حجامت گرم کشالۀ ران
۶- حجامت گرم روماتیسم
۷- حجامت گرم تخمدان و کمر در بانوان
۸- حجامت گرم پوبیس در آقایان
۹- حجامت گرم موضعی
۱۰- حجامت گرم خون‌ساز
۱۱- حجامت گرم لغزان
۱۲- حجامت گرم خورشیدی
۱۳- حجامت گرم گونه
۱۴- حجامت گرم پیشانی
۱۵- حجامت گرم روی سینه
۱۶- حجامت گرم زیر سینه
۱۷- حجامت گرم کبد
۱۸- حجامت گرم کلیه
۱۹- حجامت گرم لغزان کلیه‌ها
۲۰- حجامت گرم قله و قاعده ریه
۲۱- حجامت گرم وسیع ریه
۲۲- حجامت گرم دیسک
۲۳- حجامت گرم مسیر سیاتیک
۲۴- حجامت گرم کمر
۲۵- حجامت گرم در لوردوز کمری
۲۶- حجامت گرم در برآمدگی ستون فقرات کمری
۲۷- حجامت گرم در اسکولیوز چپ و راست.

محورهای مورد توجه در حجامت درمانی
۱- حجامت تر
۲- حجامت گرم و خشک
۳- حجامت ترکیبی
۴- حجامت با تغذیه
۵- حجامت با داروی گیاهی وتغذیه، طراحی گردیده وبه بیمارتوصیه می‌شود.

شرایط لازم به لحاظ در تجویز حجامت
الف) جنس
ب) سن
ج) موقعیت جغرافیایی محل زیست
د) تغذیه
ه) تحرک، ورزش
و) طبع و مزاج بیمار
ز) نوع بیماری

روش‌های تجویز حجامت
۱- روش تجویز حجامت براساس طبایع چهارگانه که یک روش مهم و فراگیر تشخیص طب اسلامی و طب سنّتی است صورت می‌گیرد.
۲- روش تجویز براساس تشخیص طب سوزنی که این روش در چین و آلمان و آمریکا به کار گرفته می‌شود.
۳- روش تجویز براساس طب جدید (اللوپاتی) که پس از انجام آزمایشات و تشخیص بالینی طب جدید انجام می‌شود.
۴- روش ترکیبی از داروهای گیاهی و رفتار آیورودایی که توسط طبیبان آیورودایی هند اجرا می‌گردد.
۵- روش ترکیبی از تشخیص طب اسلامی (طبایع و مزاج‌ها) و طب جدید که بیشتر توسط پزشکان آموزش دیده در مؤسسۀ تحقیقات حجامت ایران صورت می‌گیرد.

حجامت پیشگیری
براساس آموخته‌های طب اسلامی حجامت تر می‌تواند موجب پیشگیری از بروز بیماری‌های جسمی و روانی گردد. احادیث تأکید فراوان دارند بر اینکه حجامت کنید قبل از اینکه غلیان خون، شما را بکشد. تحقیقات علمی انجام شده نشان می‌دهد که حجامت می‌تواند موجب تنظیم سیستم ایمنی بدن گردد از این جهت یک رسم ویژه از دیرباز در کشورهای اسلامی مطرح بوده است، که براساس آن همۀ افراد سالم در فصل بهار و پائیز حجامت می‌کردند و این امر را موجب حفظ سلامتی بدن می‌دانستند و اطفال خود را از سن چهارماهگی حجامت می‌کردند.
براساس نظرات طب اسلامی حجامت پیشگیری بهتر است در فصل بهار و پائیز انجام شود، در این صورت سیستم ایمنی بدن انسان تنظیم شده و در مقابل بیماری‌های گوناگون مقاوم می‌گردد. در صورت تصمیم به چنین عملی پیشنهاد می‌شود درصورتیکه در شهرهای خوش آب‌وهوا و غیرآلوده زیست می‌کنید و از غذاهای مناسبی در تغذیه بهره می‌برید و از تحرک لازم برخوردار هستید سالانه یک بار حجامت کنید و درصورتیکه در شهرهای دارای آب و هوای آلوده زیست می‌کنید و از غذاهای طبیعی کمتری استفاده می‌کنید و از ورزش و تحرک کافی فاصله گرفته‌اید سالانه سه مرتبه دوبار در بهار و یک بار در فصل پائیز حجامت کنید. و درصورتیکه بیمار هستید در اولین فرصت می‌توانید با تجویز پزشک آموزش دیدۀ حجامت از انواع حجامت برای درمان خود بهره بگیرید.

درمان با حجامت
پزشک با استفاده از تعریفی که از بیماری و اتیولوژی آن در اختیار دارد حجامت را در درمان بیماری‌ها به کار می‌گیرد. برای تحقق درمان بوسیلۀ حجامت لازم است دیدگاهی کامل نسبت به مکانیسم اثر حجامت در ذهن پزشک وجود داشته باشد تا براساس آن به طراحی درمان با حجامت بپردازد.
مکانیسم‌های حجامت ازدیدگاه طب‌اسلامی
۱- دفع فضولات خون
۲- دفع سموم و عفونت‌ها
۳- تنظیم اخلاط چهارگانه در بدن انسان (دم ـ صفرا ـ بلغم و سودا)
۴- رفع انسدادهای عروقی پدیدآمده در نقاط مختلف بدن

مکانیسم‌های حجامت از دیدگاه طب جدید (کلاسیک)
قبل از اینکه بخشی پیرامون مکانیسم درمان حجامت داشته باشیم باید تعریفی از بیماری ارایه دهیم تا با دیدگاه کاملتری بتوانیم مکانیسم درمان حجامت از دیدگاه علمی را دریابیم.
سلول‌های بدن انسان دارای چشم و گوش نیستند، لکن رسپتورهای سطح سلول باعث فعالیت ارادی و خودکار ترشح یا جذب و هر نوع حرکت لازم برای سلول می‌گردند. و مانند چشم و گوش و دست و پای سلول عمل می‌کنند. و زمانیکه سلول‌های بدن از یک سلول تخم شروع به تمایز می‌کند، در حقیقت این رسپتورها هستند که تغییر می‌کنند و شکل و وظیفۀ سلول را مشخص می‌سازند نه چیز دیگر. بنابراین متوجه می‌شویم که چرا بیماری‌های ایجاد شده با عامل مشترک علائمی متفاوت از خود بروز می‌دهند. مانند دیابت: که به انواع I و II پدید می‌آید و هر دو نوع آن قابل برگشت است و این رسپتورها هستند که تغییر کرده و در نتیجه بیماری ایجاد شده است و اگر بحالت اول درآیند بهبودی حاصل می‌گردد.
رسپتورهای سطح سلولی در اثر عوامل باکتریایی و یا ویروسی و یا قارچی و یا سموم آنها، تغذیه نامناسب و سموم صنعتی موجود در محیط تغییر می‌کنند. این تغییرات منجر به تغییر فعال یا غیرفعال شدن ژن‌های هستۀ سلول می‌گردد بدین ترتیب که رسپتورها باعث فعال شدن گروهی از آنزیم‌های داخل سیتوپلاسم شده و در نتیجه آن فاکتورهای هسته‌ای تولید می‌شوند که این موجب فعال شدن ژن‌های داخل هسته و یا غیرفعال شدن آنها می‌شود. این فاکتورها
(nuclear factor) نامیده می‌شوند و خود این تغییرات فعالیت ژنتیکی رسپتورهای سطح سلول را شامل می‌شوند.
گاهی بعضی از ویروس‌ها به داخل هسته سلول نفوذ کرده و ژنوم ویروسی بین ژن‌های هسته قرار می‌گیرد و این تغییر غیرطبیعی موجب فعالیت غیرطبیعی ژن‌ها می‌شود و در نتیجه سلول بافت‌های مختلف بدن نوع فعالیت خود را تغییر می‌دهند و بعضی از آنها حتی در اثر تغییر رسپتور شکل خود را از دست می‌دهند. چون نتیجه تغییر رسپتورهای تمایز سلولی چیزی جز تغییر شکل و وظیفۀ سلولی نیست.
این تغییرات در سیستم ایمنی در هیپرسنستیویتی نوع ۱ ، ۲ ، ۳ و ۴ کاملاً مشهود است و با اصلاح آن بیماری براحتی قابل برگشت و درمان است.

عواملی که موجب تغییر رسپتورها در حجامت می‌شوند.
حجامت به دو نوع کلی تقسیم می‌شود؛ ۱- حجامت گرم و خشک یا بادکش (Cupping) 2- حجامت تر یا حجامت خون‌گیری و (Wet Cupping). هر کدام از این دو نوع حجامت تغییراتی را در سطح پوست در قسمت خاصی از بدن پدید می‌آورند. مانند اینکه در حجامت گرم موضع متورم شده و موجب التهاب پوست می‌گردد و در حجامت تر علاوه بر التهاب پوست، خراش‌هایی متعدد در سطح درم و اپیدرم ایجاد می‌شود.
و این اتفاق موجب می‌شود تا سایتوکاین‌های متعدد و متفاوتی در کراتینوسیت‌های پوستی ترشح گردد و این تحریک که موجب ترشح سایتوکاین‌ها می‌گردد در رسپتورهای سطح سلولی تغییر پدید آورد و این تغییر موجب درمان گردد.

عوامل تغییر رسپتورها بوسیلۀ داروهای گیاهی
نقش معجزه‌آسای داروهای گیاهی در اثر تحریک همین سایتوکاین‌هاست نه موادی که کارخانجات از گیاهان دارویی جدا کرده و به بیماران می‌فروشند.

سایتوکاین‌هایی که در اثر حجامت گرم (Cupping) ترشح می‌شوند.
بادکش در حجامت گرم موجب می‌گردد تا تغییراتی در رسپتورهای سلول‌ها ایجاد شده و فعالیت سیستم ایمنی در بدن شروع شود و در این فعالیت سایتوکاین‌هایی که ترشح می‌گردند عبارتند از؛ IL1 و IL2 و IL4 و IL8 و Il10 و IFNa و MCP1 و MCP2 و MCP3 و MIP10 و MIP16 و RNTS. که البته شرح وظایف سایتوکاین‌های یاد شده که بطور جداگانه و بصورت مشارکتی موجب اثرات ثانویه‌ای نیز می‌گردند و این اثرات ثانوی نیز موجبات ترشح ترکیبات جدیدی را فراهم می‌آورند به تفصیل در کتاب مکانیسم حجامت از دیدگاه طب کلاسیک مطرح می‌گردد.

سایتوکاین‌های مترشحه در حجامت تر (Wet Cupping)
سایتوکاین‌هایی که در حجامت تر ترشح می‌شوند عبارتند از؛ IL1 و IL2 و IL3 و IL4 و IL5 و IL6 و IL8 و IL10 و IL12 و IL13 و IL15 و IL18 و IL21 و TNFa و TNFb و GMCSF و IFNa و IGF و TGFb و PDGF و TGF و FGF و KGF و CTGF و VEGF.
سایتوکاین‌های فوق‌الذکر که به همراه منوآمین‌ها و ایکوسانوتیدها و سروتونین و هیستامین و پروتوئین‌های ضدباکتری و ضدویروس و ضدقارچ بعلاوه پروستاگلاندین‌ها و فعال شدن کمپلمان فعال گردیده و موجب تقویت سیستم ایمنی می‌گردند.
به نظر می‌رسد مهم‌ترین اثر حجامت شیفت THI باشد که موجب فعال شدن فاگوسیتوز در تمام بدن می‌شود.

مکانیسم‌های حجامت ازدیدگاه طب‌جدید
۱- تنظیم سیستم ایمنی بدن انسان بوسیلۀ حجامت عام
۲- تنظیم سیستم ایمنی محیطی بوسیلۀ حجامت موضعی
۳- تنظیم ترشح غدد درون ریز و برون ریز
۴- تأثیر حجامت بر سیستم سمپاتیک و پاراسمپاتیک
۵- تأثیر حجامت بر درناژ لنف
۶- تأثیر حجامت بر دفع سموم و رفع انسدادهای موضعی و محیطی
۷- تأثیر حجامت بر افزایش ترشح اندورفین
درصورتیکه پزشک نتواند برای یک نوع بیماری طرح درمانی مناسب طراحی کند، باید بیمار را به مؤسسۀ تحقیقات حجامت ایران ارجاع داده و طرح درمانی مناسب برای آن طراحی و به مداواکننده ابلاغ نماید.
برآیند اجرای طرح‌های درمانی ضمن اینکه موجب بررسی اثرات درمانی حجامت بر بیماری‌های گوناگون می‌شود فرضیات محققین پیرامون مکانیسم اثر حجامت را نیز مورد اصلاح و تجدیدنظر و یا تأئید قرار می‌دهد.

بیماری‌های درمان شده با حجامت
پزشکان و محققان عضو مؤسسۀ تحقیقات حجامت ایران بر اساس مکانیسمی که از نقش درمانی حجامت سراغ دارند و با الهام از دستورالعمل‌های درمانی که در منابع طب سنّتی و ایرانی و روایات مطرح شده، بیماری‌های مختلف را تحت درمان قرار می‌دهند.
باتوجه به اینکه حجامت دارای عوارض جانبی نمی‌باشد و یا عوارض جانبی احتمالی پدید آمده در یک بیماری به سرعت قابل کنترل است، از نظر اخلاق پزشکی یک رفتار درمانی هجومی به حساب نمی‌آید و می‌توان با رعایت اخلاق پزشکی در پژوهش، طرح‌های درمانی گوناگون را برای بیماری‌های مختلف به اجرا درآورد و نتایج درمانی آن را ثبت کرد.
سازمان و تشکیلات مؤسسه تحقیقات حجامت ایران نیز زمینه‌ای پدید آورده است که به سرعت ایده‌های پژوهشی و هیپوتزهای علمی در پیکرۀ مؤسسه نشر پیدا کرده و موارد درمانی مختلف در بیماری‌ها به اطلاع پزشکان پژوهشگر برسد. ارتباط عرضی و طولی مستمر اعضا با همدیگر و برگزاری همایش‌های متعدد یک روزه که در آن نکات کاربردی مطرح می‌گردد و در طول هفت سال گذشته چهل و نه دوره همایش برگزار گردیده است، عامل دیگری است که به توسعه کاربرد حجامت در درمان بیماری‌های گوناگون انجامیده است.
بنابراین تمامی بیماری‌ها تحت درمان با حجامت قرار می‌گیرند و اثرات درمانی حجامت روی آن مطالعه می‌شود و مؤسسه برای لیست بزرگی از بیماری‌ها درمان ترکیبی طراحی کرده است.
در این بیماری‌ها طرح‌های درمانی حجامت هم زمان با مصرف داروهای شیمیایی شروع می‌شود و پس از سازگاری درمان حجامت با بیماری به تدریج داروی شیمیایی قطع می‌شود و ادامه درمان پیگیری می‌شود.
در لیست بیماری‌های درمان شده به وسیله حجامت که به صورت درمان با حجامت و یا درمان بعد از اصلاح تغذیه و طبع با حجامت صورت گرفته است بیماری‌های زیر بیشترین اثر درمانی را گرفته است و جمعیت درمان شده به وسیله طرح درمانی حجامت در برخی از بیماری‌ها بیش از یکصد نفر است که به ترتیب ذیل در رشته‌های تخصصی مختلف مطرح می‌گردد:

۱- افزایش کلسترول و تری‌گلیسیرید (چربی خون بالا)
۲- اوره بالای خون
۳- فشار خون بالا
۴- فشار خون پائین
۵- غلظت خون بالا (پلی‌سایتمی)
۶- سرماخوردگی‌های مکرر
۷- آنمی فقر آهن
۸- سرخجه
۹- آبله مرغان
۱۰- سرخک
۱۱- زونا
۱۲- اوریون
۱۳- پنومونی
۱۴- مخملک
۱۵- آنفلوآنزا
۱۶- ایکترفیزیولوژیک (یرقان نوزادان)
۱۷- دیسمنوره
۱۸- الیگومنوره
۱۹- آمنوره
۲۰- هایپومنوره
۲۱- هایپرمنوره
۲۲- سندرم پرۀ کلماتریک
۲۳- سندرم کلماتریک
۲۴- کیست تخمدان
۲۵- مسمومیت داروئی
۲۶- مسمومیت غذائی
۲۷- مسمومیت شیمیائی و گازهای شیمیائی
۲۸- سردرد میگرنی
۲۹- سردرد عصبی
۳۰- دردهای کهنه و مزمن اندام‌ها
۳۱- سندرم خستگی مزمن بدن
۳۲- اسپاسم عضلانی
۳۳- کاهش رشد و کوتاهی قد
۳۴- لاغری
۳۵- سیاتالژی (درد سیاتیک)
۳۶- سندرم کانال کارپ
۳۷- دیسکوپاتی‌ها
۳۸- کمردرد Low back pain
۳۹- آرتروز کتف و زانو
۴۰- آکنه و بثورات پوستی
۴۱- کهیر
۴۲- اگزما
۴۳- درماتیت تماسی
۴۴- خارش پوستی
۴۵- آفت دهان
۴۶- تعریق فراوان بدن
۴۷- گر گرفتگی بدن
۴۸- پولیپ بینی
۴۹- ناخنک چشم
۵۰- اپیستاکسی مکرر (خون‌ریزی از بینی)
۵۱- بلز پالزی (فلج عصب صورت)
۵۲- PTSD
۵۳- تصلب شرائین
۵۴- گرفتگی عروق کرونر
۵۵- Chest pain (درد قفسه سینه)
۵۶- طپش قلب، آریتمی‌های قلبی و p.v.c
۵۷- اعتیاد داروئی
۵۸- اعتیاد به سیگار و مواد مخدر
۵۹- هیپرتیروئیدی
۶۰- هیپوتیروئیدی
۶۱- افسردگی
۶۲- سنگینی سر
۶۳- اختلالات رفتاری کودکان
۶۴- آلرژی
۶۵- آلرژی غذائی
۶۶- آسم آلرژیک
۶۷- آسم
۶۸- رماتیسم
۶۹- دندان قروچه Broxism
۷۰- هموروئید
بدیهی است در آینده پس از مطالعات بیشتر‌ بیماری‌های دیگری نیز به این لیست اضافه خواهند شد.
هم‌اکنون مؤسسه تحقیقات حجامت ایران سرگرم تأمین تمهیدات اعتباری و امکانات فنی و ایجاد سازمان تخصصی برای تدوین گزارش علمی پیرامون بررسی اثر درمانی حجامت بر این بیماری‌هاست که انشاءالله به تدریج در مجلات معتبر علمی منتشر خواهد شد.

مزیت‌های حجامت نسبت به سایر روش‌های درمانی متداول
بطورکلی حجامت یک روش درمانی بدون عوارض جانبی است و اگر به صورت تخصصی از آن استفاده شود برتری‌های فراوانی نسبت به روش‌های درمانی جاری مانند مصرف داروهای شیمیایی و جراحی دارد. مزیت‌های درمان با حجامت را می‌توان بطور خلاصه بدین شرح بیان کرد:
۱- حجامت یک روش درمانی بدون عوارض جانبی است.
۲- حجامت برای تمامی سنین کاربرد دارد.
۳- حجامت با حداقل توان فنی و تجهیزات اجرایی می‌تواند بیماری‌های سخت و مزمن را درمان کند.
۴- حجامت هیچگونه وابستگی فنی، علمی و ابزاری به خارج از کشور ندارد.
۵- حجامت یک رفتار درمانی سرپایی است و نیازی به تجهیزات بیمارستانی ندارد.
۶- در حجامت فاکتورهای مداخله‌گر وجود ندارد و یک رفتار کامل موجب درمان می‌شود.
۷- حجامت چون یک دستور دینی است، توان جلب تأثیرات روانی (سایکوتیک) در آن بالاست و از این طریق علاوه بر افزایش سطح درمان‌پذیری، موجب تقویت فرهنگ و اعتقادات مذهبی و ارتباط انسان با خدا می‌شود.

چه افرادی را نباید حجامت کرد؟
به منظور پیشگیری از بیماری‌ها می‌توان هر سال حداقل یکبار در فصل بهار حجامت کرد و حداقل فاصله زمانی برای حجامت از یک ماه شروع می‌شود تا سن روز فاصله، یعنی چهل ساله چهل روز یکبار، پنجاه ساله پنجاه روز یکبار و…
ولی حجامت درمانی اگر توسط افراد غیرمطلع انجام شود، ممکن است موجب درمان نگردیده و یا اشکالاتی را پدید آورد.
افراد زیر را نباید حجامت تر کرد:
۱- افرادی که با تعریف طب اسلامی و طب سنّتی دچار غلبه شدید بلغم هستند. این افراد باید حجامت گرم و خشک بشوند.
۲- کودکان از بدو تولد تا چهار ماهگی در صورت نداشتن بیماری.
۳- زنان باردار تا ماه چهارم بارداری.
۴- زنان در ایام عادت ماهیانه.
۵- بیماران مبتلا به سیفلیس و سوزاک.

مراکز معتبر حجامت
پزشکانی که دوره آموزش اجرا و روش تجویز حجامت را گذرانده باشند صلاحیت انجام حجامت را دارند. پیراپزشکان نیز در صورت گذراندن دوره آموزشی می‌توانند حجامت نمایند ولی تجویز حجامت باید با نظر پزشک آشنا با این روش درمانی صورت گیرد. لازم به تذکر است که بخشنامه‌های اخیر وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی حجامت را یک رفتار درمانی نیازمند به پژوهش علمی توصیف کرده است و این امر را در غالب طرح‌های پژوهشی زیر نظر مراکز تحقیقاتی و دانشگاه‌ها میسر می‌داند. بیماران برای انجام حجامت می‌توانند به شعبات مؤسسه تحقیقات حجامت ایران و پزشکانی که عضو مؤسسه تحقیقات حجامت ایران هستند و دوره آموزشی خود را طی کرده‌اند و پروانه حجامت دریافت داشته‌اند مراجعه نمایند.

بهترین زمان انجام حجامت
بهترین زمان برای انجام حجامت پیشگیری در درجه اول فصل بهار و در درجه دوم فصل پائیز است، به‌هرحال فصل تساوی شب و روز موجب می‌گردد تا بدن انسان در معرض دو جاذبۀ ماه و خورشید قرار گیرد و بر اثر جاذبه ماه ترکیبات سبک معلق در خون (که از آن به فضولات خون تعبیر می‌شود و در طب جدید مواد بیوشیمی و هورمونی خارج از حد نرمال خون را گویند) به وسیله حجامت به اندازه بیشتری از بدن خارج می‌گردد و براساس این قاعده بهترین زمان با گردش ماه قمری محاسبه می‌گردد و ایام تربیع دوم و سوم ماه قمری بهترین ایام ماه برای حجامت توصیف می‌گردند که عبارتست از هفتم تا بیست و یکم ماه قمری و در این ایام به محققین اجازه داده می‌شود تا بیماری‌های گوناگون را با حجامت درمان نمایند.
روزهای ۱۷، ۱۹ و ۲۱ ماه قمری در درجه اول و ایام چهاردهم ماه قمری در درجه دوم و ایام هفتم ماه قمری در درجه سوم اهمیت قرار دارند و باز تابع همین قاعده بهترین ساعت برای حجامت، ساعت حضور ماه در وسط مدار آسمان است که در جدولی در کتاب حجامت از دیدگاه اسلام مطرح گردیده است. در ایام هفته تقریباً در تمامی ایام هفته حجامت قابل انجام است به جز روز جمعه. در روایات برخی از روزها برای حجامت بهتر توصیف شده‌اند که به ترتیب روزهای پنجشنبه و سه‌شنبه، دوشنبه و یکشنبه هستند. روز چهارشنبه و شنبه نیز روزهایی هستند که ائمه در آنها حجامت کرده‌اند، لکن برای عموم توصیه به قرائت آیت الکرسی در حین حجامت کرده‌اند. ائمه )علیهم‌السّلام( روز جمعه را برای حجامت مناسب ندانسته‌اند و برای حجامت اضطراری در روز جمعه قرائت آیت‌الکرسی ضروری و در ساعت یازده تا دوازده شرعی در روز جمعه حجامت را مطلقاً ممنوع اعلام نموده‌اند و دلایل ویژه‌ای را برای آن ذکر کرده‌اند که باید با قوانین متافیزیک تفسیر شود.
برای حجامت درمانی اولین فرصت بهترین فرصت است، در این صورت بیمار برای درمان خود بیشترین استفاده را از حجامت به عنوان یک روش درمان می‌گیرد: همچنانکه با عقل نیز سازگار نیست که مثلاً یک نفر مسموم شده به وسیله دارو و یا غذا را حجامت نکنیم و بگوئیم بروید و در فصل بهار بیائید و یا یک نفر سکته کرده را بگوئیم بروید در فصل پائیز بیائید و یا بیمار دارای سردرد میگرنی را به روزهای مناسب در ایام ماه ارجاع دهیم و یا کسی که در فصل زمستان سرماخوردگی پیدا کرده را بگوئیم برود فصل بهار بیاید تا درمانش کنیم…

محدوده سنی انجام حجامت
برای حجامت پیشگیری براساس دستورات طب اسلامی حجامت از چهارماهگی شروع می‌شود و تا پایان عمر قابل انجام است و براساس دستورات طب سنّتی (نظرات بوعلی‌سینا و سید اسماعیل جرجانی) حجامت از دوسالگی شروع می‌شود و تا سن شصت سالگی قابل انجام است.
ولی حجامت درمانی از بدو تولد تجویز گردیده و ادامه می‌یابد مثلاً برای زردی اطفال (یرقان فیزیولوژیک) از حجامت استفاده می‌شود که معمولاً در روزهای اول تولد بروز می‌کند تا سکته قلبی که در این مورد بوعلی‌سینا برای درمان آن حجامت را تجویز می‌کند و افراد متعددی در این زمینه درمان شده‌اند.

عوارض جانبی حجامت بی‌قاعده
اگر چنانچه به هر دلیلی حجامت بی‌قاعده انجام شده باشد مثلاً طبع بیمار برای انجام حجامت لحاظ نشده باشد و یا قبل و بعد از انجام حجامت تمهیدات لازم رعایت نشده باشد مانند اینکه در حالت خستگی مفرط حجامت انجام شده باشد و یا در کمتر از دوازده ساعت قبل و بعد از حجامت معاشرت جنسی صورت گرفته باشد و یا از غذاهای سرد مزاج مانند ترشی‌ها، گوشت گاو، ماهی و شوری استفاده شده باشد و یا در معرض درگیری‌های عصبی حاد قرار گرفته باشد ممکن است دچار عوارضی گردد که عمده‌ترین آنها عبارتند از:
۱- ضعف عمومی
۲- سردی اندام‌ها
۳- سستی و ناتوانی مفاصل
۴- پرخوابی
۵- عدم تحقق درمان
که این حالت‌ها معمولاً در مدت ۲۴ ساعت تا ۷ روز ادامه دارند. در صورت بروز چنین شرایطی در اولین فرصت باید بیمار مقداری شربت عسل تناول نماید که به تناسب میزان ضعف بیمار هرشب یک لیوان شربت عسل تا ۷ روز و یا هر ۸ ساعت یک لیوان شربت عسل، عوارض پدید آمده را مرتفع می‌نماید. بهتر است در صورتی که فرد دچار عارضه، زن است شربت عسل را با عرق رازیانه میل نماید و مرد دچار عارضه، عسل با سیاه‌دانه مصرف نماید، و اگر چنانچه در حین انجام حجامت چنین شربتی به بیمار داده شود از میزان بروز عوارض مذکور خواهد کاست.
حجامت در بیماری‌های اورژانس
بطورکلی این ذهنیت در جامعۀ پزشکی و عموم مردم وجود دارد که حجامت و سایر دستورات طب اسلامی و طب سنّتی به عنوان یک درمان آرام و دارای اثر بلندمدت است و نمی‌توان از این گونه رفتارها در درمان بیماری‌های اورژانس بهره گرفت.
در حقیقت این قضاوت ناشی از بی‌اطلاعی از کاربرد حجامت و سایر دستورات طب اسلامی در درمان است. مثلاً هرگاه یک مسمومیت غذایی و یا دارویی پدید آید و یا شخصی در معرض گزش حیوانات گزنده مانند عقرب و مار قرار گیرد، حجامت می‌تواند در اولین فرصت به عنوان تنها درمانگر اثربخش بیمار را از درگیری در حالت خطرناک رهایی بخشد و در بسیاری از موارد به ادامه درمانی دیگر بی‌نیاز سازد.
تجربیات کاربرد حجامت در جلوگیری از اثر گازهای شیمیایی منتشر شده در جنگ در اولین فرصت‌های پس از مسمومیت و همچنین نقش حجامت در افراد شیمیایی شده نیز این فرضیه را به اثبات رسانده است که در شرایط اضطراری پدیدآمده، مانند گازها و بمب‌های شیمیایی که در یک زمان کوتاه جمعیتی بزرگ را آلوده می‌کند، حجامت می‌تواند یک نجات‌بخش فوری و مؤثر باشد و از بروز فجایع عظیم انسانی جلوگیری نماید.
کاربرد حجامت در رفع اثر سم در بدن انسان دارای سابقه‌ای طولانی است و برای آن سند طب اسلامی و طب سنّتی در منابع معتبر وجود دارد.
حجامت در موارد اورژانس در بخش‌های دیگری نیز کاربرد دارد. ازجمله این موارد Chest pain و سکتۀ قلبی است.
اولین و فوری‌ترین و مؤثرترین درمان برای رفع اینگونه موارد، حجامت است. حجامت پیشگیری‌کننده و کنترل‌کننده و درمان‌کنندۀ بسیار مؤثری در بیماری‌های قلبی می‌باشد.
موارد فراوانی وجود دارد که بعد از مراجعه به مطب‌های پزشکان عضو مؤسسه تحت درمان قرار گرفته‌اند. همچنین در مواردی که حوادث اجتماعی بروز می‌کند و عوارض اخلاقی و احساسی آن موجب بروز واکنش‌های عصبی و حرکات روان‌پریشی می‌گردد و یا تجدید خاطرات حوادث اسفناک منفی در انسان که موجب بروز افسردگی و بی‌قراری و ناآرامی می‌گردد را نیز می‌توان با حجامت در اولین فرصت کنترل نمود.
بررسی اثر حجامت بر بازماندگان زلزله رودبار موجب گردید که افراد زیادی از بروز این ضایعات روانی مصون بمانند. این بیماری‌ها معمولاً تحت عنوان P.T.S.D مطرح می‌گردند.

حجامت و مشکلات اخلاقی و اجتماعی
حضرت علی «علیه‌السّلام» می‌فرمایند: «میل به زنا و جنون آنی ناشی از غلبه خون است.» براساس طرح طب اسلامی مجموعه ترکیب بدن انسان عبارتست از برآیند اثر چهار خلط، دم، صفرا، بلغم و سودا؛ هرگاه وجود این اخلاط در بدن انسان در حد تعادل باشد انسان از نظر جسمی و روانی در حالت سلامت است و هرگاه یک یا چند خلط از این اخلاط چهارگانه از حالت تعادل خارج گردد، بیماری پدید می‌آید.
غلبه هرکدام از این اخلاط بیماری جسمی و روانی ویژه‌ای پدید می‌آورد که در حدیث فوق حضرت امیر «علیه‌السّلام» دو رفتار غیرمتعارف جنسی و عصبی را ناشی از غلبه خون شمرده‌اند. ما می‌دانیم بسیاری از مشکلات اخلاقی پدید آمده در جامعه توسط کسانی بروز می‌کند که بطور متعارف دارای سابقه‌ای منفی نیستند و یا به تعبیر دیگر جزء مجرمین حرفه‌ای نیستند و بروز یک حالت غیرمتعارف آنی در وجود آنان موجب بروز آن جرم گردیده است؛ بطوریکه بعد از آن بسیار از کردۀ خویش پشیمانند.
زمینۀ پیدایش چنین حالتی در این افراد ناشی از غلبۀ خون است. بنابراین ما می‌توانیم با انجام حجامت موجب جلوگیری از ایجاد حوادث اخلاقی و اجتماعی بشویم و از بروز بسیاری از دعاوی که حتی منجر به قتل یا نقص عضو یا تصادفات فجیع شده است جلوگیری نمائیم.

حجامت، ایدز و هپاتیت
در سال‌های اولیۀ شیوع حجامت در ایران تبلیغات وسیعی در مطبوعات شروع شد مبنی بر اینکه حجامت موجب شیوع ایدز است. این تبلیغات در سال‌های اخیر مسیر خود را عوض کرد و اظهارات اینکه حجامت موجب توسعۀ هپاتیت می‌شود در صحنۀ مطبوعات نقش بست.
این درست است که هر روش درمانی اگر با تمهیدات ویژۀ خود اجرا نشود، عوارضی خواهد داشت، مثلاً اگر تزریقات با سرنگ استریل و یکبار مصرف انجام نشود، بیماری‌هایی را ایجاد می‌کند. ولی این یک برخورد عالمانه نیست که به لحاظ استفاده چند نفر جاهل یا مغرض که از سرنگ آلوده استفاده می‌کنند، بطورکلی تزریقات باید از ردیف درمان خارج گردد، بلکه باید اشخاص خطاکننده را تنبیه کرد.
در مورد حجامت نیز وضعیت چنین است، بدین ترتیب که اگر در روش اجرا به نحوی عمل شود، که ابزار آغشته به خون آلوده برای فرد دیگری مورد استفاده قرار گیرد، ممکن است موجب بروز بیماری گردد.
با این تفاوت که روش اجرای حجامت به نحوی است که امکان ورود میکروب به عمق بدن را به حداقل می‌رساند.
بدین معنی که در حجامت پس از ایجاد خراش سطحی در پوست ابزار مکنده به وسیله انبساط عضلانی و عروقی موجب استخراج خون می‌شوند. مقدار فشار منفی در حجامت حداقل پانزده تا بیست میلیمتر است یعنی مویرگ‌هایی که مجرای خون‌دهی هستند پانزده الی بیست برابر افزایش حجم می‌دهند. در شرایط عادی هرگاه خراشی در بدن پدید آید گلبول‌های خون (مأموران دفاعی) به علت زخم ایجاد شده فراخوان می‌شوند تا آن ناحیه را ترمیم نمایند ـ ولی در حجامت به لحاظ وجود انبساطی که توسط مکش پدید می‌آید میزان فراخوان گلبولی به محیط زخم تقریباً بیست برابر می‌شود و این مکش پس از پایان عملیات حجامت خاتمه می‌یابد و در اینصورت مجموعه گلبول‌های فراخوان شده بصورت فشرده در محیط سطحی باقی می‌مانند و بدین ترتیب به هیچ وجه اجازه نمی‌دهند که میکروب یا ویروسی که احتمالاً در سطح پوست وجود دارد به عمق عروق نفوذ کند، از اینجهت احتمال بروز عفونت در حجامت به صفر می‌رسد.
مطالعه گذشته‌نگر حجامت نیز این فرضیه را تائید می‌کند. بدین نحو که با وجود اینکه حجامت در زمان قدیم به وسیلۀ ایجاد زخم به وسیله یک نشتر انجام می‌شده است و ابزار مکندۀ آنان شاخ بوده است و فقط با شستشو با آب آلودگی آن را برطرف می‌کرده‌اند، هیچگونه عفونتی که بر اثر حجامت پدید آمده باشد گزارش نشده است.
آقای دکتر پولاک، پزشک دربار ناصرالدین شاه در این مورد می‌گوید ـ با وجود اینکه پشت کتف تمام ایرانی‌ها آثار خراش حجامت وجود دارد اما من در مدت حضور بیست سالۀ خود در ایران حتی یک مورد عفونت ناشی از حجامت مشاهده نکرده‌ام.
هم‌اکنون در ایران حجامت توسط سه هزار و چهارصد نفر پزشک انجام می‌شود. این جمعیت بزرگ که تمامی آنها آئین بهداشت در درمان را در زمان تحصیل خود خوانده‌اند و نگران رعایت بهداشت در این زمینه هستند از سویی و مکانیسم عمل حجامت از سوی دیگر موجب می‌گردد که امنیت و اعتماد کافی برای شیوع سراسری حجامت بعنوان یک روش پیشگیری و درمان مذهبی و ملی وجود داشته باشد. هم‌چنانکه تاکنون این پدیده امتحان خود را پس داده است.
در سال ۸۵ حدود پنج میلیون مورد حجامت در کشور ایران انجام شد که حتی یک مورد عفونت و یا ابتلا به بیماری مسری در آن گزارش نگردید. به‌هرحال رعایت بهداشت و دقت در اجرا می‌تواند ضمانت خوبی برای توسعه حجامت استاندارد در سطح کشور باشد.

تفاوت‌های حجامت و خون‌گیری
خون‌گیری یک روش ابداعی است که برای تأمین نیاز بیماران بکار گرفته شده و در هنگام کم‌خونی مفرط، وجود برخی بیماری‌های خونی مانند هموفیلی و… و در هنگام جراحی‌ها بکار می‌رود در برخی موارد خون‌گیری از بیماران دارای غلظت خون به منظور کاهش غلظت خون و یا در یک مقطع به منظور کاهش بار قلب تجویز می‌گردد، در اینصورت خون گرفته شده دفع می‌گردد. خون‌گیری به منظور کمک به بیماران نیازمند باید خون سالم باشد. فاکتورهای سلامت خون از دو طریق بررسی وضعیت بالینی اهداکننده و وضعیت خون اهداکننده روشن می‌شود. فاکتورهای سلامت خون در آخرین مصوبه‌های سازمان انتقال که به تائید رسیده و در شراف اجراست به ترتیب ذیل اعلام می‌گردد:

معیارهای لازم برای خون‌گیری
برخی از اظهارنظرها که در مطبوعات و برخی جزوات منتشر شده به چشم می‌خورد مدعی هستند که خون‌گیری جاری در سیستم پزشکی همان فصد مصطلح در طب سنّتی و طب اسلامی است که جایگزین حجامت شده و کارآئی‌هایی که برای فصد در طب سنّتی ادعا شده است را به خون‌گیری منتسب می‌نمایند. چنین اظهاری غیرواقعی و ناشی از بررسی سطحی است، برای اثبات این منظور تفاوت خون‌گیری و فصد را ذیلاً بیان خواهیم کرد.
البته در برخی از منابع طب سنّتی مربوط به دو تا سه قرن قبل نشان می‌دهد، انتقال خون از فردی به فرد دیگر بصورت مستقیم صورت می‌گرفته است، لکن در منابع قدیم مدرک معتبری نشان نمی‌دهد که انتقال خون بعنوان یک روش شایع بمنظور رفع کم‌خونی ناشی از جراحی‌ها و یا هر نوع کم‌خونی دیگر بکار گرفته می‌شده است، و در آن زمان برای ترمیم جراحی‌های بزرگ و کوچک و تأمین ضعف شدید ناشی از خونریزی در جنگ‌ها و حوادث و جراحی‌ها از عسل و برخی از داروهای خون‌ساز دیگر استفاده می‌شده است.
علی ایحال خون‌گیری در جامعۀ کنونی که تصادفات و حوادث و جراحی‌های ضروری و برخی بیماری‌های مصرف‌کننده مداوم خون یک ضرورت انکارناپذیر در جامعه است و متولی رسمی آن در کشور که سازمان انتقال خون ایران است باید تقویت گردد، تا کشور ما هیچگاه به خون و فرآورده‌های خونی نیازمند نشود.
اما تفاوت خون‌گیری و حجامت بسیار فاحش و گسترده است که علیرغم ظاهر فریبنده و دارای تشابه آن بسیار متفاوت است، چون این ظاهر متشابه موجب بروز قضاوت‌هایی می‌گردد که عمدتاً غیرواقعی است، بطور خلاصه به ذکر تفاوت‌های مهم آن می‌پردازیم:
۱- خون‌گیری از ورید صورت می‌گیرد ولی در حجامت از طریق مویرگ و عروق لنفاوی خون گرفته می شود.
۲- مقدار خون گرفته شده در خون‌گیری ۲۰۰ تا ۵۰۰ سی‌سی می‌باشد. ولی خون اخذ شده در حجامت از حداقل cc5-cc30 و حداکثر به cc70 بالغ می‌گردد.
۳- در خون‌گیری مقدار خون به اراده خون‌گیری کننده تعیین می‌شود ولی در حجامت خون به تناسب وضعیت بدن خارج می‌شود و خودبخود قطع می‌شود.
۴- در خون‌گیری خون از ورید بازلیک ـ اکحل و سفالیک گرفته می‌شود، ولی در حجامت از مواضع دارای بافت عضلانی متراکم مانند بین دو کتف، ساکرال، ساق و فونتانل قدامی و… خون گرفته می‌شود.
۵- ابزار خون‌گیری سرنگ است و به وسیله اتصال سرنگ به عمق رگ خون گرفته می‌شود، ولی در حجامت خون‌گیری به وسیله لیوان مخصوص و با ایجاد خراش سطحی و بادکش و فشار منفی روی پوست صورت می‌گیرد.
۶- خون‌گیری در محدودۀ سنی خاصی کاربرد دارد، ولی حجامت از چهارماهگی تا پایان عمر میسر است و در صورت بروز بیماری از روزهای اول تولد نیز می‌توان حجامت انجام داد.
۷- در خون‌گیری حجم خون گرفته شده موردتوجه است و اساساً به منظور بدست آوردن حجم قابل توجهی خون این کار انجام می‌شود، لکن در حجامت حجم خون استخراج شده نقشی در درمان بیماری ندارد حتی cc3 خون اخذ شده نیز نقش درمانی خود را ایفا می‌کند.
۸- در مواردی که اثبات گردد، خون فرد اهداکننده سالم نیست خون گرفته شده منهدم شده و با وجود عملیات انجام شده بهبودی در شخص مشاهده نمی‌شود، لکن در حجامت اساساً پس از اثبات آلودگی در خون حجامت انجام می‌شود تا ترکیبات خون حجامت کننده معتدل و نرمال گردیده و سلامت به وی بازگردد.
۹- ترکیب خون گرفته شده از ورید در فرد سالم در صورتی که هم‌زمان حجامت شود، با ترکیب خون گرفته شده از طریق حجامت کاملاً متفاوت است و فاکتورهای گوناگون آن خارج از حد نرمال است.
۱۰- مقدار خون گرفته شده از بدن نقشی در سیستم ایمنی بدن ندارد و در این زمینه گزارشی منتشر نشده است، و اما حجامت گرم و خشک و حجامت تر بر سیستم ایمنی بدن انسان اثر مطلوب می‌گذارد و با مکانیسم تنظیم سیستم ایمنی موجب ایجاد پوشش درمانی در بیمار حجامت کننده می‌‌گردد.
۱۱- اگر چنانچه برای خون‌گیری مکانیسمی برای درمان متصور باشد به میزان خون گرفته شده از بدن مربوط می‌شود، لکن در حجامت مکانیسم اثر به دو بخش کاملاً متمایز – نقش التهاب ایجاد شده توسط بادکش و نقش خراش ایجاد شده در پوست- مربوط می‌شود و از این طریق نقش درمان اصلی خود را برای سراسر بدن بروز می‌دهد.
۱۲- حجامت دارای نقش پیشگیری از بروز بیماری است، برای خون‌گیری چنین نقشی گزارش نگردیده است.
۱۳- اهداء خون سالم به جز در موارد وجود پلی سایتمی هیچگونه ادعای درمانی ندارد و اهداکنندگان خون نیکوکارانی هستند که برای تأمین سلامت دیگران مبادرت به اهدای خون می‌کنند، در صورتی که حجامت ضمن درمان پلی سایتمی دارای ادعای درمانی است و افراد سالم حجامت می‌کنند تا بیمار نشوند و افراد بیمار حجامت می‌کنند تا سلامت خود را باز یابند.
۱۴- سازمان انتقال خون ایران یک تشکیلات تأمین کنندۀ خون برای نیازمندان خون در شرایط اضطراری و در زمان نیاز افراد است و نقش یک سازمان تأمین کنندۀ دارو را دارد، و مؤسسه تحقیقات حجامت ایران با بیش از سه هزار عضو پزشک یک تشکیلات درمان‌کننده است که در همه شرایط پاسخگوی مراجعات داوطلب حجامت برای پیشگیری از بروز بیماری و یا درمان کنندۀ بیماری‌های افراد است.
و در اینصورت علی القاعده بیماری که از نظر پاراکلینیکی شایستگی اهدای خون را ندارد پس از انجام حجامت باید بتواند اهداکنندۀ خون سالم باشد و در ضمن اینکه خویشتن را با حجامت درمان کرده است می‌تواند به افراد دیگر نیز خون سالم خویش را هدیه نماید.
تفاوت‌های حجامت و فصد
فصد عبارت است از خون‌گیری از رگ‌های مختلف بدن و دفع مقداری خون از طریق ورید. فصد جزء یکی از روش‌های مصطلح درمانی در طب سنّتی است که دارای سابقۀ چند هزار ساله است.
در فصد رگ‌های مختلفی از بدن مورد توجه قرار می‌گیرند که با فصد آنها و دفع مقدار معینی خون بخشی از بیماری‌های تن درمان می‌شود. رگ‌های بازیلیک (باسلیق)، اکحل، صافن، رگ زیر زبان، رگ بین دو انگشتان پا و دو انگشتان دست، رگ پیشانی، از رگ‌هایی هستند که در طب سنّتی مورد توجه قرار می‌گیرند. مقدار خون‌گیری در فصد به تناسب نوع بیماری، سن، جنس بیمار و نوع رگ مورد توجه بستگی دارد و همچنین فلسفه اصلی فصد، دفع فضولات خون از بدن است. بر این اساس هرگاه اخلاط مورد توجه از خون خارج شد و خون سوداوی و بلغمی از بدن خارج گردید و رنگ و حالت خون نشان از صافی و پاکی خون داشت، دفع خون از بدن باید قطع گردد. بدیهی است که در این روش نیز خون خارج شده از بدن کاربرد درمانی برای شخص دیگری ندارد. در طب اسلامی به فصد توجه زیادی نشده است و برخی روایات نشان می‌دهند که بدن را به فصد عادت ندهید، درحالیکه بهترین عادت‌ها انجام حجامت توصیف شده است، ولی به هرحال روایاتی نشان می‌دهند که برخی از ائمه (علیهم‌السّلام) نیز فصد می‌نمودند Phelebotomy عنوانی است که معادل فصد مطرح می‌شود، ولی مضامینی که در آن مطرح می‌گردد، با مفاهیم مطرح پیرامون فصد متفاوت است و حوزه بکارگیری آن نیز در درمان همسانی ندارد.
در برخی از منابع حجامت را جایگزین فصد مطرح کرده‌اند و اظهار داشته‌اند چون فصد یک روش درمانی هجومی و ریسک‌آمیز است و ممکن است در اجرا مشکلاتی را پدید آورد حکما حجامت را ابداع کرده‌اند و برای هر فصد معادلی از حجامت قرار داده‌اند.
ولی منابع اسلامی نشان می‌دهند که حجامت و فصد هرکدام جایگاهی ویژه دارند و کاربرد متفاوتی در درمان را دربر می‌گیرند. به این ترتیب فصد با خون‌گیری متداول و حجامت متفاوت است و هرکدام در درمان کاربرد خاصی دارند.
تفاوت‌های مهم فصد و خون‌گیری
۱- در فصد از رگ‌های خاصی خون گرفته می‌شود که بیماری شخص اقتضا می‌کند. در خون‌گیری فقط از رگ بازیلیک خون گرفته می‌شود.
۲- در فصد مقدار خون گرفته شده مورد توجه نیست بلکه نوع خون مورد توجه است. در خون‌گیری مقدار خون گرفته شده مورد توجه است.
۳- در فصد به تناسب نوع بیماری، نوع فصد، مقدار خون‌گیری و تعداد مراحل فصد و تمهیدات آن انتخاب می‌شود.
در خون‌گیری بیماری افراد موجب حذف افراد از ردیف خون‌گیری می‌گردد و داوطلب اهدای خون بازگردانده (Reject) می‌شوند.
۴- در فصد، سن، جنس، بیماری و فصل و ماه سال و تمهیدات ویژه‌ای که در آداب فصد است باید رعایت گردد.
در خون‌گیری، سن و جنس و فصل و ماه سال در اهدای خون لحاظ نمی‌گردد.
۵- در فصد درمان بیماری مورد توجه است. در خون‌گیری درمان بیماری مورد توجه نیست بلکه اخذ خون مورد توجه است.
تفاوت حجامت و زالودرمانی
زالودرمانی که در طب ایرانی ریشه عمیقی دارد در بیست سال گذشته مورد توجه شدید پزشکان و بویژه جراحان اروپا و آمریکا قرار گرفته است. امروزه زالو در درمان، جراح کوچک نام گرفته (Microsurgen) و در اطاق‌های جراحی در سطح گسترده‌ای به کار گرفته می‌شود. مقالات علمی فراوانی نیز در این زمینه منتشر شده است که مؤلف آنرا در یک جلد کتاب مستقل تقدیم می‌نماید.
زالودرمانی که نام علمی آن Hirudo Therapy است، یک روش مکمل درمانی است که می‌توان با کمک آن بخش عمده‌ای از مشکلات جراحی را مرتفع نمود.
زالو می‌تواند با مکش خون‌های کثیف در زخم‌های نکروزه و همچنین تزریق Heparin و Hirudin که از طریق بزاق آن صورت می‌گیرد مشکلات عروق محیطی را برطرف سازد.
زمانیکه می‌خواهیم از دیدگاه مکتب خون درمانی ارتباط حجامت، فصد و زالو درمانی را بیان کنیم، بدین ترتیب این سیستم را تصویر می‌کنیم:
۱- حجامت رأس درمان است و با ایجاد پوشش درمانی، کل بدن را تحت درمان قرار می‌دهد.
۲- فصد بازوان قدرتمند درمان است؛ بدینگونه که با فصد رگ‌های خاصی از بدن، بیماری یک یا چند اندام اصلی درمان می‌شود.
۳- زالو سر انگشتان هنرمند درمان است؛ بدین نحو که اگر فقط نقطه‌ای از بدن درگیری عروقی پیدا کرده است و رفع آن انسداد عروقی محیطی به وسیله حجامت و فصد میسّر نباشد، اینجا زالو می‌تواند با مکش خون‌های کثیف و تزریق مواد ویژه در بزاق خود (Heparin و Hirodin) آن موضع را تحت درمان قرار دهد.
قابل توجه است که هم اکنون در داروخانه‌های کشورهای اروپایی، زالو در آکواریوم‌های ده‌تایی و بیست‌تایی در معرض فروش قرار دارد و در سال جاری (F.D.A) مرکز نظارت غذا و داروی آمریکا مصرف زالو در درمان را مورد تصویب قرار داده است.

کتاب‌ها و مقالات منتشر شده پیرامون حجامت
کتاب‌ها و مقالاتی که پیرامون حجامت نوشته شده و به چاپ رسیده و یا در دست چاپ هستند به سه دسته تقسیم می‌شوند:
الف) کتاب‌هایی که اقوال و نظرات انبیاء و ائمه (علیه‌السّلام) را مطرح کرده‌اند.
ب) کتاب‌هایی که نظرات حکمای قدیم را پیرامون حجامت مطرح کرده‌اند.
ج) کتاب‌هایی که تجربیات محققین در آن مطرح گردیده و اثرات حجامت بر درمان بیماری‌های گوناگون را مورد بررسی قرار داده‌اند.