طاق بستان مجموعهای از سنگنگارهها و سنگنبشتههای دورهٔ ساسانی است که در شمال غربی شهر کرمانشاه در غرب ایران واقع شده است. این مجموعه در قرن سوم میلادی ساخته شده است و ارزش هنری و تاریخی زیادی دارد. چند صحنه تاریخی از جمله تاجگذاری خسرو پرویز، تاجگذاری اردشیر دوم، تاج گذاری شاهپور دوم و سوم و همچنین چند سنگنوشته (کتیبه) به خط پهلوی کتیبهای در آن کندهکاری شده است. وجود کوه و چشمه در این مکان، آن را به گردشگاهی روحفزا تبدیل نموده که از زمانهای دیرین تا به امروز مورد توجه بوده است.
طاقبستان در زبان بومی (کردی) طاق وه سان گفته میشود. «سان» به معنی سنگ میباشد و به این ترتیب طاقبستان طاق سنگی معنی میدهد. این مجموعه در قرن سوم میلادی ساخته شده است. شاهان ساسانی نخست نواحی اطراف تخت جمشید را برای تراشیدن تندیسهای خود برگزیدند، اما از زمان اردشیر دوم و شاهان پس از او طاقبستان را انتخاب کردند که در بین راه جادهٔ ابریشم قرار داشت و دارای طبیعتی سرسبز و پرآب بود.
هنر نقاشی و موسیقی
سنگنگاۀ شکارگاه سلطنتی طاق بستان نخستین تابلوی سنگی با رعایت قاعده و اصول نقاشی در جهان به حساب میآید. به گونهای که در حجاری خسرو سوار بر شبدیز به گونهای است که گویی اثر از روی نقاشی، نقش شدهاست. همچنین در طاق بزرگ آثاری از زنان موسیقیدان به چشم میخورد که به نواختن چنگ و سازهای بادی مشغول هستند. در قسمتی دیگری از طاق بزرگ صحنهٔ شکار گراز به چشم میخورد که از نظر حرکت و نمایش از جمله شاهکارهای هنر سنگنگاری به شمار میرود. که در سبک هنری نزدیک به سبک نقاشی بر روی دیوار است.
با مطالعهٔ تحلیلی در نقشبرجستههای طاق بستان، لباس رنگارنگ سوار با سوار با نخهای زرین بافته شده و دارای سبکهای لوزی شکل و تزئین کاملا هندسی است. در صحنهٔ شکار گراز شاه لباسی در تن دارد که پارچهٔ آن مزین به نقش سیمرغ در نشانههای دایرهوار است. لباس پاروزنها نیز نقشهای نمایشی دارد. در نقش برجستهای در دیوارهٔ جانبی طاق بستان زیور تشریفاتی جامعه پادشاه که بر تخت نشسته درون شمهٔ مرکزی به روی قرصی از بلور مهر کنی شده و با انواع زردوزی و گل اندازهای تنگ هم تزئین فراوان یافته و جامههای ملتزمان و فیل سواران با نگارههای گیاهی و پرندگان دستدوزی شدهاست.
این نقش برجسته نخستین نقش برجستۀ طاق بستان است که در کنار طاق کوچک قرار دارد. در سمت راست ایوان کوچک، سنگنگارهای وجود دارد که صحنه تاج ستانی اردشیر دوم، نهمین شاه ساسانی را نشان میدهد. در این صحنه، شاه ساسانی به حالت ایستاده با صورتی سه ربعی و بدنی تمام رخ در مرکز صحنه نقش شده که دست چپ را بر روی قبضه شمشیر گذاشته و با دست راست حلقه روبان داری را از اهورا مزدا میگیرد، درحالیکه زرتشت یا بقولی میترا با هالهای از نور در سمت چپ، پشت سر او قرار دارد. زیر پای اردشیر دوم، ژولیان امپراتور روم که در جنگ اسیر شده است قرار دارد. شاه ساسانی چشمانی درشت و ابروانی برجسته دارد. ریش او مجعد و موهای سرش به صورت انبوه بر روی شانهها آویخته شدهاست. وی گوشوارهای بر گوش و گردنبندی در گردن و دستبندی در مچ دارد. گوشواره او به شکل حلقه مدوری است که گوی کوچکی به آن آویزان است. گردنبند او نیز شامل یک ردیف مهرههای مرواریدی درشت است.
طاق بزرگ
مهمترین اثر در طاقبستان، طاق بزرگ با سنگنگاره تاجگذاری خسرو پرویز است که دارای ایوانی با فضای مستطیل به عرض ۷ متر و ۸۵ سانتیمتر، ارتفاع ۱۱ متر و ۹۰ سانتیمتر و عمق ۷ متر و ۶۵ سانتیمتر است که در کنارهٔ ورودی طاق، سنگنگارهای از فرشتگان بالدار، درخت زندگی، مجالس شکار گراز و شکار مرغان و ماهیان در مرداب و نقشهای فیل، اسب و قایق میباشد که حاکی از مراسم بزم و شادی است.
در زیر نقش تاجگذاری خسرو پرویز سواری زرهپوش سوار بر اسب قرار دارد.
در این تصویر شاه در میان و در سمت راست وی فروهر قرار دارد. فروهر تاجی کنگرهدار بر سر دارد و حلقه فر ایزدی را به شاه میدهد. لباس شاه و نگاره فروهر تا حدی یکسان است. هر دوی آنها شلواری چیندار به پا دارند که توسط بندی به مچ پایشان چسبیده است. همچنین هر دو دارای کمربند و دستبند هستند. درسمت چپ شاه، میترا قرار دارد.
در سترگترین طاق، سه تندیس مشاهده میشود. شاه در میان، فروهر در سوی راست وی، که مانند تاجگذاری اردشیر دوم است و آناهیتا در سوی چپ شاه. آناهیتا ایزدبانوی آبهاست و نمود خرمی و سرسبزی.
طاق کوچک
طاق کوچک در میان سنگ نگاره تاج گذاری اردشیر دوم و طاق بزرگ قرار دارد که دارای فضای مستطیل شکل به عرض ۵ متر و ۸۰ سانتیمتر و ارتفاع ۵ متر و ۳۰ سانتیمتر است و مراسم تاج گذاری شاهپور دوم و سوم را به تصویر میکشد، این طاق دارای دو نقش در بالای دیوارهٔ طاق و دو کتیبهاست. این کتیبهها به خط پهلوی کتیبهای هستندروستای پالنگان
این روستا علاوه بر داشتن معماری زیبا، دارای چشمهها، آبشارها و طبیعتی سرشار از زیبایی منحصر به فرد در استان کردستان است و در کنار رودخانه تنگی ور قرار گرفته که به رودخانه سیروان می پیوندد. رودخانه خروشان تنگی ور که از میان آبادی میگذرد آن را به دو قسمت تقسیم کرده است و خانه های روستا با سنگ و بیشترشان به صورت خشکه چینی ساخته شده است.
این ناحیه از مراکز مهم استان کردستان در دوره سلجوقی به بعد بوده است و قلعه پالنگان که مجاور روستا و در بالای کوه قرار دارد بیانگر این مطلب است. با توجه به بقایای مساجد، منازل قدیمی و باغ های زیبای این روستا به نظر میرسد که شالوده اصلی آن به دوره سامانی بازمیگردد. روستا دارای گورستان قدیمی است که چند سنگ قبر با خط کوفی مربوط به قرن ششم و هفتم در آن وجود دارد، اما از همه مهمتر بافت معماری پلکانی روستا است که دارای ارزش فراوان است.
روستای پالنگان افزون بر ۲۰ چشمه جوشان در دره تنگیور دارد که آب زلال و خنک خود را به رودخانه تنگی ور میریزند و آبشارهای حاصل از ریزش آب این چشمهها بسیار دیدنی است.
رودخانه تنگی ور که از میان آبادی میگذرد، بخش اعظم آب خود را از این چشمهها که در فاصله ۷۰۰ تا ۸۰۰ متری جنوب شرقی آبادی قرار دارند تأمین میکند و از همین رو آب رودخانه بسیار گوارا و خوش طعم است. رودخانه تنگیور بعد از گذر از آبادی در حدود ۱۲۰ متری غرب پالنگان به رودخانه پرآب سیروان می پیوندد. به واسطه خصوصیات آب رودخانه تنگی ور و این چشمهها، بزرگترین مجتمعهای پرورش ماهی در کنار این روستا ساخته شده است که بیشتر گردشگران به علت تازگی و نوع ماهیها و همچنین قیمت مناسب آن برای غذا و همچنین دستاورد سفر به پالنگان، اقدام به طبخ ماهی در محل میکنند و اهالی این روستا بخشی از مایحتاج خود را از این رودخانه تأمین میکنند. روستای پالنگان بسیار سرسبز و دارای آب و هوای بسیار مطلوب و دل انگیز در فصلهای بهار، پائیز و زمستان است و از این لحاظ از دیدنیترین نقاط استان کردستان به شمار می رود.
روستای پالنگان نزدیک به هزار نفر جمعیت دارد که مذهب اکثریت آنها سنی است و به لهجه اورامی صحبت میکنند. با این که پالنگان در یک منطقه کوهستانی قرار دارد اما به دلیل آسفالت بودن مسیر، در تمام طول سال امکان بازدید از این روستا وجود دارد. فعالیت یک واحد شیلات در کنار روستا نیز باعث شده تا بهترین خوراکی پذیرایی از گردشگران طبخ انواع ماهی باشد.
عمده محصولات تولیدی مردم این روستا، گندم، جو و انواع مواد لبنی است. گیوه بافی، جاجیم بافی و موج بافی از مهمترین صنایع دستی پالنگان محسوب میشود. همچنین کشک محلی، گیوه و روغن جزو سوغات پرطرفدار پالنگانی هاست.تابستان گرم و بهار معتدل پالنگان باعث شده که کوچ بهاری عشایر به ارتفاعات این روستا که با اجرای بسیاری از مراسم سنتی عشایر کرد مانند اجرای موسیقی گریان، چپله و سیاچمانه همراه است گردشگران زیادی را به این روستا جذب کند.
اسب سواری، گرزبازی، قل قلان و چاک چاک از بازیهای محلی پالنگان است که در ایام غیر کاری مانند پاییز و زمستان در اکثر کوچهها و چشم اندازهای روستا برگزار میشود. پالنگان یکی از ۷ روستای هدف در گردشگری استان کردستان است که پس از انجام مطالعات کارشناسی بدون هیچ تغییری در بافت خود به روستای گردشگری تبدیل میشود.
در فاصله ۸۰۰ متری جنوب شرقی روستای پالنگان در دره تنگیور و در محل چشمههای پرآب، قلعهای به نام قلعه پالنگان قرار دارد که آثار و بقایای اتاقها، آتشکدهها و پلهای قدیمی آن نمایان است.غار قوری قلعه
غار قوری قلعه بزرگترین و شگفت انگیزترین غار آبی آسیا و یکی از زیبا ترین غار های آبی جهان با ۶۵ میلیون سال قدمت میباشد. این غار در ۸۷ کیلومتری کرمانشاه و در مسیر کرمانشاه ـ پاوه قرار دارد . فضای اعجاب انگیز داخل غار هر بیننده ای را به شگفتی و ستایش عظمت پروردگاردر خلق چنین اثری وا میدارد. این غار دارای چند تالار بسیار زیبا و منحصر به فرد میباشد . که از جمله آنها میتوان تالار مریم تالار کوهان شتر، مسیر برزخ ، تالار بلور و تالار عروس را نام برد.
وجود انواع مختلف استالاکتیت و استالاگمیت ، حوضچه های آب ، صدف های آهکی و … بر جذابیت غار افزوده است.
غار قوری قلعه یک اکوسیستم زنده میباشد و علاوه بر اهمیت اکو توریستی آثاری در این غار کشف شده که این آثار شامل تعدادی ظرف و سکه های حکاکی شده است . غار نوردان عمق این غار را ۳۱۴۰ متر اعلام کرده اند. اطلاعات موجود نشان میدهد که تا قبل از تبدیل شدن این غار به یک غار نمایشی جمعیت قابل توجهی از مهره داران غارزی در آن می زیسته اند درجه حرارت پایین داخل غار بیانگر آن است که این غارمأمن مطمئنی برای زمستان گذرانی خفاشها و سمندر خال زرد بوده است. نهایتاً با توجه به اهمیت فراوان ، این غار به عنوان یکی از هفت اثر طبیعی ملی ایران به ثبت رسیده است .دیواره فرهاد تراش
در جهت جنوبی سنگ نگاره و سنگ نبشتهی داریوش بزرگ ، بر سینه کوه بیستون دیوارهی بزرگی است که این دیواره در بین مردم به فراتاش یا فرهاد تراش معروف است. درازای فراتاش ۱۸۰ متر و بلندی آن ۳۳ متر است در هیچ نقطهای از ایران هیچ کوهی را به این اندازه نتراشیدهاند و آماده نکردهاند بطور کلی برای همه کسانی که این دیوارهی سنگی تراشیده دست نخورده را دیده و یا میبینند این پرسش پیش میآید که این محل را چه کسی و در چه زمانی و برای چه منظوری تراشیده است ؟ چرا اثری از اسکنه پیکر تراش و یا قلم کتیبه نویس بر آن دیده نمیشود ؟
« هوزینگ » در نوشتاری به نام « زاگروس و اقوامی که در آن ساکن هستند » این صفحهی کوه را یک منبع تاریخی نانوشته مانده ، نامیده است.
« هرتسفلد » و بیشتر ایرانشناسان خارجی معتقدند که « فراتاش » از آثار داریوش شاه هخامنشی است و میگویند این فرمانروای بزرگ میخواسته وصیت نامه خود را در اینجا بنویسد.
« ویلیامز جکسن » درباره این اثر به قاطعیت سخن نمیگوید و با آوردن نقل قول از « دیود وروس سیسیلی » و داستان سمیرامیس مقایسهای انجام داده و سپس نتیجه گیری میکند که : اگر کسی مایل باشد که براساس فرضیات خیالی و مبانی سست در اینباره نظری اظهار بدارد آسانتر آن است که تصور کند داریوش پس از اتمام سنگ نبشتهی مشهورش و نقشهای آن دستور داده است تا فضای خالی حاضر را برای ثبت کارهای دیگرش ، خاصه لشگرکشی اش را به یونان ، آماده سازند. اما شکستهای « آتوس » و « ماراتون » ، شورش مصر و دست مرگ این نقشه را برهم زد و مسیر تاریخ را تغییر داد و آن صفحهی سنگی نانوشته را شاهد خاموش پیروزی یونان و آغاز زوال ایران قرار داده. ولی این حدس و خیالی بیش نیست ، خاصه وقتی که این پرسش پیش میآید که چرا داریوش قسمت وسط کوه را که بهترین جای آن است برای ثبت کارهای بعدی خود نگه داشته است؟ تنها چیزی که به یقین توان گفت این است که از ظاهر کلی این محل و ماهیت پیرامون آن اثر قدمت بسیار هویدا است.معبد آناهیتا در کنگاور
آناهیتا، الهه نگهبان آب ایرانیان«آناهیتا» به معنای پاک و دور از آلودگی در اعتقاد ایرانیان باستان الهه آب، فرشته نگهبان چشمهها و باران و همچنین نماد باروری، عشق و دوستی بوده است. این اعتقاد از دوران پیش از زرتشت در ایران وجود داشته و در دورانهای بعدی هم مورد توجه قرار گرفته است.
بنای معبد آناهیتا در شهر کنگاور از شهرستانهای استان کرمانشاه قرار دارد. این بنا بر روی تپهای با ارتفاع ۳۲ متر و در ابعاد ۲۰۹ متر در ۲۲۴ مترساخته شده است. ارتفاع ستونهای این بنا نسبت به قطر آنها سه به یک است و این باعث شده در میان تمام معابد دنیا بی نظیر و منحصر به فرد باشد. معبد آناهیتا دومین بنای سنگی ایران پس از تخت جمشید است. هرچند در مورد ماهیت این بنا اختلاف نظر وجود دارد و برخی آنرا کاخ ناتمام خسرو پرویز دانستهاند ولی نظریه معروفتر بنا را معبدی برای الهه آناهیتا میداند.